Những bức thư gửi cô chị họ (nhân chuyện Ngọc Trinh)

Chị thân mến,

Mọi nhà kinh tế đều sẽ bảo Ngọc Trinh cũng như các cá nhân khác trong xã hội đều đang mưu cầu hạnh phúc (tức là thực hiện nhân quyền cơ bản), đang theo đuổi lợi ích cá nhân (và kết quả của quá trình đó là có thể tạo sự thịnh vượng chung trong xã hội).

Nói thế không có nghĩa là em tán thành quan điểm của nhà kinh tế chị ạ, dù em từ cái lò FTU mà ra ^^ Còn phát biểu của Ngọc Trinh, nhìn từ quan điểm của nhà đạo đức học thì chắc là sai/ không ổn. Từ quan điểm của nhà báo, nó lại khác nữa.

Đứng trên mặt nhà báo mà nói :-)) thì em nghĩ nguyên tắc đầu tiên (mà gần như tất cả các bên tham gia vụ Ngọc Trinh này đều vi phạm) là cứ phải là tôn trọng tự do ngôn luận đã. Nghĩa là Ngọc Trinh có quyền nói bất cứ điều gì, những người ủng hộ/phản đối Ngọc Trinh cũng có quyền nói bất cứ điều gì, miễn là không vu khống/ bôi nhọ/ xúc phạm nhân phẩm/ tiết lộ đời tư/ cổ vũ bạo lực/ kỳ thị, phân biệt đối xử blah blah blah… Sau khi “quán triệt” nguyên tắc ấy, đi vào chuyện đúng/ sai, dưới lăng kính truyền thông, thì có thể nói là quan điểm (được cho là của) Ngọc Trinh, xét về nội dung, không sai gì. Xét về thời điểm, có thể có tác dụng làm Ngọc Trinh nổi tiếng hơn, tăng được bao nhiêu % giá show đó, và cũng có phản tác dụng, tức là chọn đúng lúc dân tình số đông đang khốn đốn về kinh tế, thì sẽ bị nhiều người ghét, nhưng không vì thế mà làm giảm giá show v.v.

Từ quan điểm đạo đức thì có nhiều cái thú vị để nói hơn, tiếc là em lại không phải nhà đạo đức :-D Thật ra lâu nay em cũng hay phản đối quan điểm đức trị nói riêng và đạo đức nói chung, vì lý do mà ai cũng biết là đạo đức thì nó không có chuẩn duy lý, nó mênh mông bao la bát ngát linh hoạt, và nó dễ bị lạm dụng để dẫn đến phản tác dụng, thay vì tạo ra một xã hội nơi ai nấy phát huy tinh thần “làm chủ tập thể” như anh Duẩnle mơ ước thì lại đẻ ra xã hội toàn bọn ăn cắp.

Nhưng xét bối cảnh Việt Nam (thời điểm này thôi, những lúc khác em không biết, không tính), qua lăng kính đạo đức (tạm gọi là thế) thì em thấy đạo đức vẫn quan trọng lắm, và nó là cái neo để giữ người ta lại với nhau. Ta sẽ bảo rằng Ngọc Trinh có quyền làm mọi điều năng lực của cô ấy cho phép để mưu cầu hạnh phúc, nếu cô ấy đẹp thì đương nhiên cô ấy có quyền sống sung sướng với một đại gia nào đó có nhu cầu thưởng thức cái đẹp ấy. Nhưng vấn đề là Ngọc Trinh phát ngôn như thế trong lúc nhiều phụ nữ khác còn không có đất mà cạp (ý của bác Trần Đăng Tuấn) và nhiều đàn ông không có gì cho vợ cạp cả ngoài... *** thì nó sẽ là bất nhẫn (không biết có thể gọi là phi đạo đức không?). Càng bất nhẫn hơn nữa khi ai lên tiếng phản đối lập tức bị chụp cho cái mũ là xấu tính, xấu người xấu nết, ghen ăn tức ở, đạo đức giả v.v. Số người phản đối xuất phát từ sự đạo đức giả và thói ưa dạy đời chắc chắn là có, nhưng không phải ai cũng thế. Số người cay cú Ngọc Trinh vì họ không có được năng lực của Ngọc Trinh (không đẹp) cũng có – quan trọng là đó chính xác là cái năng lực xã hội đánh giá cao – nhưng em thấy nếu đứng từ quan điểm kinh tế học để nói rằng “như thế là công bằng, và cái tâm lý ghen tị kia chỉ là tâm lý anti-capitalistic (bài tư bản) của những kẻ không có năng lực”, thì dù thế nào chăng nữa, em vẫn thấy có cái gì đấy bất nhẫn.

Quan điểm kinh tế nói chung đều thống nhất rằng thị trường tự do là vị trọng tài hoàn hảo cho mọi cuộc cạnh tranh. Nhưng trong bối cảnh Việt Nam thì lấy đâu ra thị trường tự do, can thiệp của nhà nước bóp méo tất cả rồi. Em lấy ví dụ nguyên tắc cung-cầu nổi tiếng, áp dụng vào cái gọi là “thị trường báo chí” ở Việt Nam là sai bét. Theo nguyên tắc ấy thì mảng chính trị đang là mảng nội dung được độc giả cần (em không có số liệu nhưng ta cứ tạm cho là như thế, em cảm thấy rõ là như thế), các tòa soạn báo chính trị-xã hội đều khát. Do đó phóng viên chính trị là lực lượng được cầu rất cao, chưa kể xét về số lượng, họ đang rất hiếm; xét về chất lượng, phóng viên chính trị có thể viết được kinh tế-xã hội-khoa học-văn hóa-nghệ thuật, trong khi phóng viên văn hóa chưa chắc viết được chính trị. Vừa quý vừa hiếm vừa được cầu cao, lẽ ra thu nhập của họ phải “hàng khủng” mới phải, thế mà lại ngược lại hoàn toàn: Đó là những phóng viên đói rách nhất trong làng báo. (Em đang nói phóng viên thuần túy, còn các cây bút tuyên truyền thì không tính vì cái họ làm không phải là báo chí). Như vậy, ta đủ thấy rằng yếu tố chính trị đã bóp méo hết kinh tế ở Việt Nam. Lại phải nói thêm: Vậy điều gì khiến số ít phóng viên chính trị vẫn bám nghề? Câu trả lời nghe có vẻ lý thuyết nhưng em nghĩ là đúng trong nhiều trường hợp: đạo đức.

Đạo đức là cái ngăn người ta để không làm những gì mà pháp luật cho phép nhưng lại có thể gây tổn thương cho người khác. Ví dụ đạo đức báo chí là cái ngăn phóng viên, không cho anh/ cô ta bấm máy chụp bức ảnh em Ngọc Trinh và cô Trương Mỹ Hoa đang ngáp, trong lúc hai người đang cùng ngồi trên một băng ghế khán đài. Em cũng nghĩ là trong hoàn cảnh Việt Nam bây giờ, đạo đức sẽ là cái ngăn Ngọc Trinh và Vũ Khắc Tiệp nói ra những câu hoàn toàn đúng, nhưng nó cứa vào lòng những người đang vật vã sống với năng lực ít ỏi của họ, hoặc với năng lực rất dồi dào nhưng không phải lúc được xã hội cần của họ. Cho nên đạo đức vẫn là tốt - kết luận là không nên lên án đạo đức (như em lâu nay vẫn lên án :D).

Cho nên nhìn nhận một sự việc như phát biểu của Ngọc Trinh, em nghĩ là phải từ nhiều góc độ: kinh tế, đạo đức, và công lý. Cái này cũng tương tự như cụ Michael Sandel đã nói – nhân tiện, em rất thích ông này vì gần như trong mọi vấn đề ổng đều hướng công chúng đến nhìn nhận từ ba góc độ như vậy, để đi tới kết luận mở là chẳng ai đúng hoàn toàn, chẳng ai sai hoàn toàn.

Tiếc là dân Việt Nam ta bây giờ thì vẫn nặng tâm lý “chỉ có một cái đúng thôi, còn lại sai tuốt; và cái đúng đó là tao”.

Vì sao người dân quyết liệt bám giữ đất?

Ngay chiều 24-4, đại diện chính quyền huyện Văn Giang đã thông báo với báo chí là việc cưỡng chế thu hồi đất và hỗ trợ thi công dự án ở xã Xuân Quan đã hoàn tất, chính quyền địa phương đã bàn giao mặt bằng 72 ha ở đây cho chủ đầu tư. Tuy nhiên, đối với chính quyền và những người dân liên quan, sự việc dường như chưa khép lại. Còn nhiều vấn đề phải giải quyết sau cưỡng chế.

Sống nhờ đất, khá giả nhờ đất

Đêm 23 và ngày 24-4 vừa qua có lẽ sẽ trở thành một ký ức khó quên được đối với nhiều người dân ở xã Xuân Quan. Họ đã phải bấm bụng để bị thu mất phần đất canh tác ít ỏi - nguồn sống duy nhất suốt bao nhiêu năm qua của gia đình mình.

Buổi chiều sau cưỡng chế, trỏ tay ra bãi đất trước mặt còn tanh bành những cây bật gốc, đổ rạp, mẹ vợ anh Truyền (xóm 3, xã Xuân Quan) chép miệng: “Cây cối nhà tôi đây. Chỗ cây cảnh này tới gần tết trị giá phải cả tỉ đồng. Vợ chồng nó (anh Truyền) đêm qua tranh thủ dời đi được ba xe, còn lại coi như mất sạch!...”.

Anh Truyền bần thần, không nói năng gì. Mãi tới lúc nghỉ tay dọn dẹp, vào nhà uống chén nước, anh mới nghèn nghẹn: “Thế là mất hết. Nhà tôi hai bên nội ngoại mất khoảng 5-6 sào”.

Sau vụ cưỡng chế đất vừa qua, nhiều nhà cứ tiếc cho số cây cảnh bị cày ủi, hư hại. “Con nhà bà Nghiêm hôm qua khóc, kêu là mất nhiều hải đường quá, phải tới mấy trăm triệu đồng”. “Anh Thơm bên kia mất tầm trên 200 triệu đồng, toàn cây cảnh giá trị”. “Cả cái vườn lộc vừng 1.000 gốc, mỗi gốc mấy trăm ngàn đồng”…

Nhưng đó là thiệt hại trước mắt. Còn về lâu dài, chuyện người dân mất đất canh tác mới là nỗi lo lớn.

Theo nhiều lão nông, ba xã Xuân Quan, Phụng Công, Cửu Cao (Văn Giang) là đất thuần nông với hơn 3.900 hộ nông dân sống nhờ vào đất. Vùng này từ xưa đã có tiếng là đất “bờ xôi ruộng mật”. Với chủ trương dồn điền đổi thửa của Nhà nước, người dân ở đây đã chuyển đổi thành công từ thóc lúa sang vườn cây, ao cá. Dịp giáp tết, lộc vừng, quất, hải đường Văn Giang sáng rực các chợ hoa Hà Nội. Một lão nông kể: “Người thì trồng cây cảnh, cây thế, người thì cây bóng mát, cây công trình. Đi khắp cái làng Xuân Quan này mới thấy sao nhà gác, nhà tầng nhiều, đầy đủ tiện nghi thế, có gia đình vài ba xe máy. Đó là người ta đi lên từ đồng ruộng. Trung bình mỗi sào ở đây ít cũng phải mang lại cho dân dăm bảy chục triệu mỗi năm”.

Mất đất vì dự án

Theo báo cáo của UBND tỉnh Hưng Yên, dự án khu đô thị Văn Giang (còn được gọi là Ecopark) được thực hiện theo phương thức “đổi đất lấy hạ tầng”. Chủ đầu tư (Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Đô thị Việt Hưng - Vihajico) sẽ thi công một con đường giao thông liên tỉnh, dài 17 km, nối từ cầu Thanh Trì đi thị xã Hưng Yên. Bù lại tỉnh sẽ góp vốn bằng 500 ha đất nông nghiệp để Vihajico đầu tư xây dựng một khu đô thị sinh thái, có chức năng thương mại, dịch vụ và nhà ở.

Vihajico thuyết trình: “Nếu dự án được thực hiện, cơ cấu sản xuất của các xã Cửu Cao, Xuân Quan, Phụng Công từ sản xuất nông nghiệp sẽ chuyển sang đô thị thương mại, dịch vụ. Dự án là tiền đề tạo ra thế mạnh sử dụng có hiệu quả quỹ đất hiện có, tạo ra động lực phát triển toàn diện về kinh tế-xã hội, thương mại, vui chơi giải trí…”.

Chính quyền và chủ đầu tư dự án có thừa luận cứ để thuyết minh về tính hợp lý và sự cần thiết khi biến 500 ha đất nông nghiệp thành khu đô thị, thương mại, dịch vụ. Thế nhưng đối với người dân có truyền thống làm nông lâu đời, việc tách họ khỏi mảnh ruộng, vườn cây, ao cá gắn bó lâu đời với họ, là nguồn sống bao đời nay của gia đình họ là điều không đơn giản. Thực tế, chủ đầu tư và chính quyền hầu như chưa có động thái cụ thể nào chuẩn bị cho việc chuyển đổi cơ cấu sản xuất ở đây. Lẽ ra chính quyền phải có phương án dạy nghề, đào tạo nghề để giúp người dân chuyển đổi từ lâu, chứ không phải đùng một cái lấy đất của người dân với lời giải thích sẽ chuyển sang làm thương mại, dịch vụ...

Họ sẽ sống bằng gì? 

Điều đáng ngại hiện nay là sau cưỡng chế, nhiều hộ dân ở xã Xuân Quan đã không còn đất canh tác và hoàn toàn không có phương án nghề phụ thay thế. Thông tin từ chính quyền cho rằng “số hộ bị cưỡng chế vẫn còn diện tích đất canh tác chứ không phải thu hồi toàn bộ” nhưng có thông tin khẳng định với PV, qua đợt cưỡng chế hôm 24-4 vừa qua, không ai còn ruộng nữa. Cũng thông tin từ chính quyền cho biết dự án “có đất dịch vụ liền kề để giải quyết việc làm cho người dân có đất bị thu hồi” nhưng cụ thể ra sao không ai rõ.

Ông Dũng, người xã Xuân Quan, than thở: “Xuân Quan có 8.000 nhân khẩu, tôi cứ cho là người già yếu chiếm 4.000 thì 4.000 còn lại làm cái gì ra tiền bây giờ? Nói thực là bây giờ dân làng chơi nhiều rồi. Ban ngày người đi lại trên đường làng đông nghịt đấy. Có việc gì mà làm đâu”.

Trước mắt, đã có những gia đình phải đi mò cua bắt ốc, nhặt nhạnh cho đủ tiền mua gạo. Trong tương lai, sẽ ra sao nếu hàng ngàn người trong độ tuổi lao động phải chơi suốt ngày?