Cuốn sách Death by China (Chết vì
tay Trung Quốc) dành riêng một chương để nói về một đại chiến lược của Trung Quốc
nhằm khai thác tài nguyên của các nước nhỏ, xuất khẩu nhân công ồ ạt sang các
nước này và tiến tới biến họ thành “thuộc địa kiểu mới”.
Các tác giả cho rằng
đây là một thứ chủ nghĩa thực dân mới, mạnh mẽ và quyết liệt hơn chủ nghĩa thực
dân cũ của phương Tây nhiều.Chiến lược đó được gọi (không rõ khởi nguồn từ ai
và vào lúc nào) bằng cái tên “Thả mồi và lật lọng” (bait and switch).
Thả mồi và lật lọng
Peter Navarro và Greg
Autry viết: Chiến lược thả mồi và lật lọng của Trung Quốc luôn bắt đầu theo
cùng một cách: Chủ tịch, hoặc thủ tướng, hoặc bộ trưởng thương mại nước này đến
thăm thủ đô của một nước nào đó rất xa, như Djibouti, Niger hay Somalia chẳng hạn.
Ông ta đến đó và vẫy vẫy một cuốn sổ séc lớn, chào mời hứa hẹn những khoản vay
hào phóng, lãi suất thấp, để xây dựng cơ sở hạ tầng dân sự hoặc quân sự của nước
sở tại - bất kể đó là đường sá, cảng biển, hay quốc lộ, có ích lợi, hay một
cung điện xa hoa lãng phí cho nhà độc tài đang cầm quyền, hay là súng AK-47s để
kìm giữ những người dân cứng đầu cứng cổ dưới gót giày đàn áp.
Và để đổi lấy sự hào
phóng của Trung Quốc, tất cả những gì đất nước chớm thuộc địa kia phải làm gồm
hai việc. Thứ nhất, họ phải trao quyền kiểm soát tài nguyên thiên nhiên cho
Trung Quốc để đổi lấy khoản vay. Từ đó, Trung Quốc phong tỏa luôn nguồn tài
nguyên của đất nước, phục vụ mục đích sử dụng riêng. Thứ hai, họ phải mở cửa thị
trường cho tất cả những thành phẩm mà các nhà máy, công xưởng ở Trung Quốc sẽ sản
xuất bằng nguyên vật liệu thô mà xứ thuộc địa kia cung cấp. Từ đó Trung Quốc
phong tỏa luôn một thị trường mới nổi.
Theo hai tác giả, chiến
lược “Thả mồi và lật lọng” này đang được Trung Quốc tiến hành trên toàn thế giới.
Ví dụ, CHDC Congo đã “tặng” cho Trung Quốc kho tài nguyên đồng đỏ trị giá hàng
tỉ đô la để nhận về dự án xây dựng cơ sở hạ tầng. Ghana đổi ca cao lấy cơ sở hạ
tầng. Nigeria đổi khí đốt lấy nhà máy điện, v.v. Song đáng tiếc là chẳng nước
nào trong số này đạt được mục đích thịnh vượng.
Khát tài nguyên
Như nhiều tài liệu khác
bàn về chiến lược của Trung Quốc “thu mua” tài nguyên trên toàn cầu, Death by
China cũng cho rằng một trong các nguyên nhân dẫn đến việc Trung Quốc kiếm tìm
tài nguyên khắp nơi là do nhu cầu tiêu thụ khổng lồ của họ. Cuốn sách cho biết
Trung Quốc là nơi tiêu thụ: một nửa lượng xi măng của thế giới, gần nửa lượng
thép, một phần ba lượng đồng đỏ, một phần tư lượng nhôm, khối lượng cực lớn
crôm, côban, liti, kẽm, gỗ v.v.
Tuy nhiên, vấn đề là
không phải nước nào khát tài nguyên cũng đều hành xử như vậy. Hai tác giả nhận
xét rằng, trong khi phần lớn các quốc gia trên thế giới đều xuất nhập khẩu tài
nguyên thông qua hệ thống giá cả trên thị trường quốc tế, tức là đều dựa vào thị
trường tự do để phân phối (hai ông gọi đây là “chủ nghĩa tư bản hợp tác”), thì
Bắc Kinh thực thi “chủ nghĩa tư bản thực dân” trên khắp châu Phi, châu Mỹ Latin
và nhiều nước châu Á. Death by China đưa ra một định nghĩa về chủ nghĩa thực
dân Đại Hán này: “Nắm quyền kiểm soát tài nguyên thiên nhiên - tài sản thật sự
của quốc gia thuộc địa. Xuất khẩu tài nguyên đó về Trung Quốc, thay vì để cho
nước sở tại sử dụng tài nguyên ấy để phát triển kinh tế. Sau đó tái xuất nguyên
vật liệu thô ấy trở lại nước sở tại nhưng lần này dưới hình thức thành phẩm,
hàng hóa. Toàn bộ quá trình tạo ra công ăn việc làm ở Trung Hoa lục địa, gia
tăng lợi nhuận cho các công ty của Trung Hoa lục địa và kéo dài thêm dòng người
thất nghiệp ở nước thuộc địa. Ở các nước thuộc địa kiểu mới đó, chỉ còn lại những
công việc nguy hiểm nhất, độc hại nhất, nghèo nhất, trong những ngành công nghiệp
bóc lột, còn những việc làm có giá trị cao thì đã chuyển hết sang Quảng Châu,
Thành Đô hay Thượng Hải”.
“Biển người” phủ khắp lục địa Đen
Một khía cạnh khác của
“chủ nghĩa thực dân Đại Hán” là xuất khẩu nhân công. Một dân biểu Ai Cập, ông
Mustafa al-Gindi, từng nói: “Sự thực là đến châu Phi, Trung Quốc không chỉ đem
theo kỹ sư và nhà khoa học. Họ đến đây mang theo rất nhiều nông dân. Đó là chủ
nghĩa thực dân kiểu mới. Không còn đạo đức, luân lý, giá trị gì nữa cả”.
Theo Death by China,
sau khi đã “thả mồi”, tức là cho nước thuộc địa vay tiền để xây dựng cơ sở hạ tầng,
Trung Quốc sẽ “lật lọng” bằng nhiều hình thức, trong đó có việc xuất khẩu nhân
công sang nước sở tại để tiến hành công trình xây dựng đó. Các tác giả trích dẫn
một cuốn sách có tựa đề China Safari (Cuộc đi săn của người Trung Quốc), nói rằng:
“Người Trung Quốc sẽ hút dầu và bơm dầu ấy vào những đường ống do Trung Quốc sản
xuất và canh gác, đến một cảng biển do Trung Quốc xây. Tại đây, dầu được đưa
vào các bồn của người Trung Quốc và chở về Trung Quốc. Nhân công Trung Quốc sẽ
xây cầu đường, đê đập, buộc hàng chục ngàn dân sở tại phải di dời. Người Trung
Quốc sẽ trồng trọt, chăn nuôi, để những người dân sở tại sẽ chỉ ăn đồ ăn Trung
Quốc, rau cỏ Trung Quốc, với các nguyên vật liệu nhập khẩu từ Trung Quốc...”.
Thực ra, những “giai
thoại”, “huyền thoại” về chủ nghĩa thực dân kiểu Trung Hoa đã được nhắc đến từ
lâu. Tháng 6-2011, trong một cuộc trao đổi với Pháp Luật TP.HCM, Đại tá Quách Hải
Lượng, nguyên tùy viên quân sự Việt Nam tại Trung Quốc nửa đầu thập niên 1980,
cũng nhận định: “Họ tiến hành một thứ chủ nghĩa bành trướng hiện đại, chủ nghĩa
thực dân mới. Cả thế giới hiện nay không nước nào đi xâm lược, lấy đất của nước
khác. Nói đúng hơn, họ có thể xâm chiếm nước khác bằng kinh tế, văn hóa, như Mỹ
chẳng hạn nhưng không có nhu cầu lấy đất. Còn Trung Quốc thì vừa lấy đất vừa di
dân để chiếm và giữ”, “Cứ nơi nào họ sang làm giúp ta thì họ rào lại, coi như
lãnh địa của họ, không ai được vào nữa. Họ nhập hàng hóa, từ đồ ăn thức uống,
bát đĩa tới cái... hố xí bệt đều là từ Trung Quốc, không dùng hàng Việt Nam”.
Nguyên do của tình trạng
này được hai tác giả của Death by China lý giải: Bắc Kinh cần phải xuất khẩu một
cách có hệ thống hàng triệu nhân công lao động sang “các nhà nước vệ tinh” ở
châu Phi, châu Mỹ Latin, châu Á, để giảm áp lực của nạn “nhân mãn”.
Một cách thẳng thừng,
Peter Navarro và Greg Autry so sánh việc Trung Quốc sử dụng chiến lược thực dân
“Thả mồi và lật lọng” trên khắp thế giới cũng giống như việc thắt một thòng lọng
quanh cổ tất cả các nền kinh tế, kể cả Mỹ, châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc. Hai ông
cho rằng chiếc thòng lọng này sẽ siết lại nếu Mỹ (và các đồng minh, đối tác)
không sớm hành động quyết liệt để ngăn chặn. Có lẽ vì tinh thần ấy mà cuốn
Death by China mang cái tên “dữ dằn” là Chết vì tay Trung Quốc - Đối đầu với
con rồng - Lời kêu gọi hành động toàn cầu.
* * *
Hiện nay, Trung Quốc là
đối tác thương mại lớn thứ hai của châu Phi, sau Mỹ. Tính đến tháng 8-2007, có
khoảng 750.000 công dân Trung Quốc ở lại sau khi đã hết thời gian làm việc tại
châu Phi, hơn 700 công ty Trung Quốc làm ăn ở 49 nước châu Phi.
Trung Quốc gom nhặt tài
nguyên thiên nhiên của châu Phi - dầu hỏa, khoáng sản quý - để nuôi nền kinh tế
đang mở rộng, cũng như tìm kiếm thị trường mới cho các doanh nghiệp đang lớn của
họ. Năm 2006, thương mại hai chiều tăng tới 50 tỉ USD. Không phải mọi giao dịch
đều liên quan đến trao đổi tiền tệ trực tiếp: Năm 2007, chính phủ Trung Quốc và
Congo đã đạt thỏa thuận, theo đó những công ty quốc doanh Trung Hoa sẽ tham gia
những dự án xây dựng cơ sở hạ tầng cho Congo, đổi lấy một lượng lớn nguyên vật
liệu khai thác từ các mỏ đồng của Congo. (Wikipedia)
