Ngày cuối cùng của năm, nhận được một tin buồn: Hiệp sĩ CNTT
Nguyễn Công Hùng đã từ trần đột ngột chiều 31-12-2012 tại TP.HCM, vì bạo bệnh.
Tôi chỉ vừa gặp anh cách đây đúng một tháng, để viết bài nhân sự kiện 15 năm
Internet Việt Nam .
Xin đăng lại bài viết này để thành kính phân ưu. Cầu mong anh yên nghỉ.
* * *
KHÔNG GIAN CÔNG CỘNG CỦA THỜI TOÀN CẦU HÓA
- “Tôi không hình dung được Việt
Việt
Thời gian ấy, không nhiều người Việt hiểu được mẩu đối thoại
trên giữa hai chàng kiếm sĩ. Có lẽ cũng rất ít người hình dung được Internet
rồi sẽ tạo ra những thay đổi chóng mặt, không bao lâu sau.
Năm 2010, Đại hội thành lập Hiệp hội Internet đã chọn ngày
1-12 khi Việt Nam chính thức
hòa mạng là Ngày Internet Việt Nam .
Đời thay đổi khi có
Internet
Hiệp sĩ CNTT Nguyễn Công Hùng có lẽ là người hiểu và “biết
ơn” Internet hơn ai hết. Sinh năm 1982 tại một vùng nông thôn nghèo ở Nghi Lộc
(Nghệ An), không may bị tật nguyền từ nhỏ, hết lớp 7, Hùng không có điều kiện
để học lên nữa. Anh sống khép kín, mang trong lòng nhiều nỗi buồn và mặc cảm, không
có bạn bè gì và như lời anh nói, “chỉ quanh quẩn trong nhà cả ngày, u uất và ốm
bệnh liên miên”.
Hùng vẫn nhớ như in sự kiện quan trọng đã làm thay đổi đời
anh: “Ngày 3-9-2001 ,
tôi lần đầu tiên ‘được sờ vào’ bàn phím máy vi tính. Gần một năm sau đó, vào
đầu mùa hè 2002, tôi biết đến Internet. Hồi ấy mạng được nối bằng công nghệ
dial-up, một phút mất 200 đồng, ngồi mạng cả ngày, cứ thế mà nhân lên thì rất
tốn tiền (cười). Trang web đầu tiên tôi vào là trang phổ biến kiến thức của Lê
Hoàn – tôi là fan của ông ấy mà. Cả trang của Phạm Hồng Phước nữa”. (Lê Hoàn và
Phạm Hồng Phước, sinh năm 1957, cũng đều là Hiệp sĩ CNTT – NV).
Trong tiếng Anh, có khái niệm “cyber fear” (sợ mạng) để chỉ
tâm lý của những người bị choáng ngợp, hoang mang khi lần đầu tiếp xúc với
Internet. Ở Việt Nam ,
không có thống kê chính thức, song theo một nhà xã hội học ở Hà Nội thì một số
người (đặc biệt thuộc thế hệ 5x-6x) cũng rơi vào tình trạng này, ngại và sợ
Internet, từ đó dẫn tới việc lảng tránh Internet và cuối cùng bị tụt hậu. Nhưng
Công Hùng chẳng hề có cảm giác đó, trái lại, anh thấy rất vui ngay từ lầu đầu
tiên lên mạng. Anh đùa thêm: “Tôi còn lập nick chat trên Yahoo, và ngay từ buổi
chat đầu tiên là đã quen được một em gái Hà Nội”.
Hùng nhanh chóng học được vô vàn kiến thức từ Internet, nhất
là trong lĩnh vực anh yêu thích là tạo web. Không bao lâu sau, anh trở thành
chuyên gia (tự học) về web, lấy việc thiết kế web làm nghề chính để kiếm sống.
Không chỉ tự nuôi mình, anh còn mở một trung tâm dành cho người khuyết tật, thường
xuyên mở các khóa đào tạo về tin học cho các bạn cùng hoàn cảnh.
“Trước khi có Internet, tôi rất hay ốm đau, vì cuộc sống
biệt lập với thế giới bên ngoài. Nhưng bước vào thế giới ảo, mình gặp gỡ nhiều
và cảm thấy vui tươi, khỏe khoắn, tinh thần thoải mái hẳn lên và thế là sức
khỏe cũng tốt hơn hẳn”.
Với Hùng, Internet mang lại cho anh quá nhiều: công việc,
bạn bè, tình cảm. Mạng còn là một người thầy, khi mà mọi thứ anh học đều hoàn
toàn từ Internet. “Tôi không có điều kiện đến lớp này đi lớp kia để học những
gì mình muốn. Chỉ có Internet thôi. Nó đúng là thầy. Nếu không có Internet thì
tôi chết rồi, chết thật sự, chết nghĩa đen chứ không chơi đâu” – Hiệp sĩ CNTT
khẳng định.
Từ “agora” thời Hy
Lạp đến Internet thời nay
Dịch giả Phạm Anh Tuấn – người chuyển ngữ cuốn “Dân chủ và giáo dục” của John Dewey – cho rằng
cái lớn nhất mà Internet đem đến cho mọi người là thông tin (information), trên
nền tảng đó, người ta sẽ tổng hợp thành kiến thức (knowledge). “Nói cách khác,
thông tin thì chưa phải là kiến thức. Từ thông tin đến kiến thức là một khoảng
cách rất xa, mà từ kiến thức lên đến tầm nhận thức (awareness) thì đường còn xa
hơn nữa”.
Tuy vậy, dù thế nào thì Internet cũng giúp tất cả mọi người
đạt được mức tối thiểu là thông tin. Nó san bằng các rào cản, nối liền các
khoảng cách. Ông Tuấn cho rằng Internet chính là hình thức tiếp nối của “không
gian công cộng” hay là môi trường sinh hoạt dân chủ, vốn có từ thời Hy Lạp cổ
đại dưới hình thức các “agora”. (Agora là nơi người dân ở các thành bang Hy Lạp
cổ gặp gỡ để họp chợ, trao đổi thông tin, thảo luận, nghe ban bố các quyết định
của chính quyền, v.v. – NV).
“Không gian công cộng nằm giữa quyền lực của nhà nước và
nhân dân. Khi không gian công cộng trùng vào Nhà nước thì không còn tranh luận.
Khi nó tách ra, nằm giữa hai bên, thì mọi lựa chọn, mọi quyết định thắng thua
sẽ phải dựa vào tranh luận. Bất kỳ khi nào có một nhóm người nào tập hợp lại
với nhau để thảo luận một vấn đề vì lợi ích chung (có khi chẳng liên quan gì
đến chuyên môn của họ) thì lập tức hình thành không gian công cộng” – ông Tuấn
giải thích.
Dịch giả cũng nhận định: “Nói chung các chính quyền sợ không
gian công cộng, nhưng nó là cái bắt buộc phải có. Nếu không thì mọi sự sẽ bị
quyết định bởi quyền lực của nhà nước, thay vì thông qua tranh biện, thảo luận.
Và Internet là phương tiện để tạo ra những không gian công cộng như thế. Hay
nói cách khác, không gian công cộng, cái agora của thời đại này chính là
Internet. Nó tạo nên một nền dân chủ điện tử. Chế độ nào không có không gian
công cộng tức là quay trở lại thời phong kiến, khi mà mọi quyết định đều nằm ở
nơi triều đình”.
“Độc dược” với người
này, thuốc bổ với kẻ kia
15 năm phát triển ở Việt Nam , Internet đã làm thay đổi toàn
diện đời sống xã hội. Nó tạo ra quá nhiều “văn hóa”: văn hóa tranh luận, văn
hóa diễn đàn, văn hóa game online, văn hóa đọc, văn hóa blog v.v. Có những
người như Nguyễn Công Hùng, trở thành Hiệp sĩ CNTT, có một cuộc sống mới, tốt
đẹp từ Internet, nhưng cũng có những người chỉ đốt thời gian trên mạng vào việc
chat chit, chơi game, hoặc “đọc các thứ linh tinh, nhảm nhí” như có nhiều ý
kiến từng phản ánh.
Điều đó, theo dịch giả Phạm Anh Tuấn, cũng là bình thường,
bởi không phải mọi người vào mạng Internet đều có thể biến thông tin thành kiến
thức và nhận thức; Internet có thể là một kho tàng tri thức đối với một số
người nhưng lại là thứ làm một số người khác chỉ mất thì giờ vô bổ. Tuy nhiên,
ông cho rằng dù có như thế thì Internet vẫn là không gian công cộng quý giá,
cần được duy trì và phát triển, và chẳng nên hoang mang vì mặt trái của
Internet. Ở một số nước phát triển, biện pháp gọi là “quản lý” duy nhất là các
phần mềm cha mẹ được khuyến cáo cài vào máy để tránh cho con cái họ truy cập
phải các trang web đen.
Hiệp sĩ CNTT Nguyễn Công Hùng thì nhận xét, việc thanh thiếu
niên chỉ tiếp xúc với mặt tiêu cực của Internet, nghiện chat, nghiện game… là
có thực, song hoàn toàn có thể tránh được nếu gia đình, nhà trường và xã hội có
sự định hướng tốt. “Chẳng hạn, tôi thấy các chương trình đưa máy tính về nông
thôn, miền núi mới chỉ dừng lại ở việc mang cái máy đến trường cho học sinh, và
thế là xong. Như vậy là việc phổ cập chưa có chiều sâu, chưa đạt hiệu quả. Lẽ
ra cho người ta máy thì cũng nên có thầy hướng dẫn, có những chương trình đào
tạo dài hơi sau đó”.
“Thực tế cho thấy là ở các quốc gia sản xuất game online,
tạo ra diễn đàn, blog… các loại, người ta lại không thấy tình hình đáng lo ngại
như mình. Không có nhiều café Internet, trẻ con cũng không lang thang quán game
nhiều như ở ta. Vì vậy, đừng nên trách Internet” – dịch giả Phạm Anh Tuấn khẳng
định.
* * *
Internet Việt Nam xuất hiện ngày 19-11-1997 , khi đó đặt
dưới sự quản lý duy nhất của VNPT. Cho đến tháng 3-2012, theo số liệu của Tổng
cục Thống kê, số người sử dụng Internet ở Việt Nam đã đạt 32,1 triệu với số
thuê bao Internet trên cả nước ước tính là 4,2 triệu thuê bao.
Một cuộc khảo sát của Net Index vào năm 2011 cho biết, thư
điện tử (60%) và tin nhắn (73%) là hai phương tiện kết nối trực tuyến thịnh
hành của người dùng Internet Việt Nam . Xem tin tức trên mạng, truy
cập trang chủ các cổng thông tin và sử dụng công cụ tìm kiếm là ba hoạt động
trực tuyến phổ biến nhất lần lượt chiếm 97%, 96% và 96% số người tham gia. Số
lượng người sử dụng mạng xã hội tăng từ 41% năm 2010 lên 55% năm 2011.