Khi bức ảnh “dân oan Phàng Sao Vàng” xuất hiện trên mạng xã hội cùng với hình “người cựu chiến
binh Phàng Sao Vàng”, câu hỏi được đặt ra là:
1) Dành cho
giới truyền thông: Khi người lính già ấy giương khẩu hiệu kêu oan ở vườn hoa
Dân Oan (tức vườn hoa Lý Tự Trọng) ngay bên Hồ Tây lộng gió thì các bạn ở đâu,
sao không đưa tin và ảnh lên?
2) Dành cho
giới chức cầm quyền Việt Nam: Thế lực nào đã đẩy ông ra nông nỗi như vậy: Người
Pháp, người Mỹ hay bọn “phản động”?
(Facebooker
Anh Chí - người đầu tiên công bố bức ảnh “dân oan Phàng Sao Vàng”)
Ngay sau đó, những
người có xu hướng “bênh chính quyền” đã đưa ra các phản bác. Chẳng hạn, các ý
kiến này xoáy vào chuyện ông Phàng Sao Vàng “không biết có phải cựu chiến binh
thật không”, “có vấn đề về thần kinh”, “tâm thần, hoang tưởng”, “là đối tượng
có tiền án”, “bản án phúc thẩm xử ông là đúng người đúng tội; việc đòi bồi thường
oan sai của ông mới là vô căn cứ” (trích báo Quân Đội Nhân Dân số ra ngày
17/10/2012 trong mục Ghi ở phòng tiếp dân), v.v.
Một số người
cho rằng bản thân ông Phàng Sao Vàng hoặc “thế lực thù địch” đã chủ động âm mưu
chụp ông ở hai vai trò khác nhau (cựu chiến binh và dân oan) để tung lên mạng
nhằm lợi dụng bôi nhọ chính quyền, và nhà báo nào “trót” ca ngợi hình ảnh người
cựu chiến binh đến viếng Tướng Giáp là đã mất cảnh giác, thiếu nhạy cảm chính
trị, sa vào cái bẫy của thế lực thù địch, gây hậu quả này khác. Ý kiến khác lại
đặt vấn đề quan trọng về việc có đúng ông Phàng Sao Vàng đã đi hàng trăm
kilomet từ Sơn La về Hà Nội để viếng Tướng Giáp không, hay ông đang sẵn ở Hà Nội,
tranh thủ ghé qua nhà Đại tướng, không xa xôi gì lắm.
Chúng ta thấy gì qua hai bức ảnh?
Nếu quan tâm
đến dân oan hơn một chút, bạn sẽ biết họ không sống ở Hà Nội, TP.HCM hàng ngày,
mà thường “vạ vật” dài ngày, sau đó hết tiền hết bạc thì lại về quê, được ít
lâu lại lên thành phố để tiếp tục con đường khiếu kiện, đòi công lý đầy mệt mỏi
và vô vọng. Ông Phàng Sao Vàng chỉ là một trong số đó. Ông có vượt hàng trăm
cây số từ Sơn La về Hà Nội thật không, hay đang ở Hà Nội, tiện thể ghé nhà Đại
tướng, điều đó không ảnh hưởng đến việc bản chất ông là một dân oan, tức là người
cho rằng mình bị oan ức, bị đối xử không công bằng trước pháp luật, và đang tìm đủ cách để đòi công lý.
Nếu hiểu về
báo chí hơn một chút, bạn cũng có thể thấy rằng về nguyên tắc làm truyền thông,
nhà báo chỉ đưa những thông tin mới, những điều ít ai biết, gọi chung là “có
giá trị tin tức”, và những câu chuyện thú vị, hấp dẫn hoặc cảm động (nhưng cũng
phải mới mẻ). Và như vậy, việc báo chí không đề cập đến dân oan – bất chấp sự tồn
tại vật vờ của hàng chục, hàng trăm dân oan ở các thành phố lớn – chính là do
chuyện đó không còn mới và có lẽ cũng không gây xúc động lòng người nữa. Trên thực tế, cảnh dân
oan chầu chực ở cổng cơ quan nhà nước, vạ vật nơi vườn hoa, công viên, giương
khẩu hiệu đòi công lý, đã thành “chuyện thường ngày ở đô thị” nhiều năm nay.
Nếu quan tâm
đến hệ thống tư pháp ở Việt Nam hơn một chút, bạn sẽ biết tỷ lệ án oan sai ở Việt
Nam rất cao, tỷ lệ giải quyết các vụ án tồn đọng rất thấp, và năng lực của các
tòa án cũng như đội ngũ cán bộ tư pháp, đặc biệt ở địa phương, là rất “có vấn đề”.
Cho nên, trong số hàng trăm dân oan kia, người nào là oan thật, người nào không
oan, ta không thể biết được vì có ai điều tra đâu, và làm sao giải quyết cho xuể?
Nếu quan tâm
đến dân oan và tiếp xúc với họ hơn một chút, bạn cũng có thể thấy rằng dường
như một số người có biểu hiện không bình thường về tâm lý. Tại sao họ lại như
thế, cũng như tại sao tỷ lệ mắc chứng trầm cảm, hoang tưởng… ở Việt Nam lại có
vẻ tăng cao trong những năm vừa qua, thì không khẳng định được. Chưa có nghiên cứu
xã hội nào về sức khỏe tâm thần của người dân Việt Nam như thế nào, hiện trạng
xã hội tác động tới tâm lý người dân ra sao, khủng hoảng kinh tế-chính trị có mối
liên hệ gì đến tỷ lệ trầm cảm hay không, v.v. Nói chung, chẳng có cái đề tài
nghiên cứu nào kiểu ấy cả.
Lời kết
Vậy, điều đọng
lại sau hai bức ảnh là gì? Đầu tiên là mọi công dân – từ ca sĩ Đàm Vĩnh Hưng, đến người
dân oan Phàng Sao Vàng, đến Phó Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc – đều có thể đến viếng
một người đã khuất với sự cho phép của tang quyến. Các cách đặt vấn đề như “không rõ có
phải cựu chiến binh không”, “có tiền án”, “có tội, không oan”, “có biểu hiện
tâm thần”, v.v. đều chỉ là một lối tấn công cá nhân tồi tệ.
Quan điểm cho
rằng bản thân ông Phàng Sao Vàng đã lợi dụng lễ viếng Tướng Giáp để gây chú ý, hoặc
“thế lực thù địch” âm mưu giăng bẫy, lợi dụng chuyện dân oan để bôi nhọ chính
quyền, thì lại càng đáng phê phán hơn. Bởi lẽ, khi nghĩ như thế, người ta đã nghiễm
nhiên đặt dân oan vào vị thế đối lập với chính quyền, thay vì nhìn nhận rằng: 1.
Dân oan khiếu kiện là một vấn đề nghiêm trọng của hệ thống tư pháp và của xã hội,
nhưng lại đang bị biến thành chuyện bình thường, không có gì mới, không có giá
trị tin tức để báo chí phải quan tâm. 2. Xã hội của chúng ta đang đẩy nhiều người,
đặc biệt là những người dân thấp cổ bé họng, đến cuộc sống bất thường, bất ổn
và không lối thoát.
