Nhiều người thắc mắc về thời kỳ Đại tướng Võ
Nguyên Giáp làm Chủ tịch Ủy ban Quốc gia Dân số và Sinh đẻ Có Kế hoạch. Người
ta tự hỏi, vì sao một vị tướng lẫy lừng của Quân đội Nhân dân Việt Nam lại chấp
nhận một cương vị công tác có vẻ “thấp” đến thế so với tài năng và danh tiếng của
ông? Có lẽ đây sẽ là một vấn đề để mai sau này lịch sử xem xét lại, nhưng nếu
nhìn ở một khía cạnh khác, cũng đã có những ý kiến cho rằng một người trí thức
cộng sản là phải như thế: Luôn luôn vì cái chung, vì đại cục. Bởi, sẽ ra sao nếu
vào những ngày tháng khó khăn sau chiến tranh đó, Đại tướng Võ Nguyên Giáp sử dụng
ảnh hưởng của mình trong quân đội để đối đầu với những đồng chí của ông, nhằm
giữ cho ông một cương vị, chức vụ cao hơn?
“Ông đã chọn cách im lặng, không phải vì ông
hèn, mà vì ông là trí thức, và vì ông thấy cần phải giữ gìn sự đoàn kết cho đại
cuộc” – một người thân của ông có lần nói với tôi như thế.
Tôi không có ý kiến. Vì tôi không ủng hộ lối
tư duy “nhẫn nhịn, im lặng trước cái xấu, vì đại cuộc”. Nhưng tôi lại cũng nghĩ,
nếu Võ Nguyên Giáp lên tiếng mạnh mẽ từ những năm ấy, ông chắc sẽ không tránh khỏi
số phận của Trung tướng Trần Độ sau này.
Dưới đây là một bài viết cũ của tôi nhân sinh nhật 25/8/2010 của Tướng Giáp.
* * *
When Vo Nguyen Giap was appointed as Chairman
of the Committee for Population and Family Planning (an euphemism for “birth
control”), many would raise questions about him. They wondered how the august general
of the Vietnamese People’s Army ever accepted such a humble position given his talent
and reputation? This question is left open for the future historians, but, seen
from a communist perspective, it can be said that Vo Nguyen Giap must have done
what a communist is expected to do: to sacrifice personal interests for general
interests. What would have happened, they argued, if General Vo Nguyen Giap,
with his dominance over the armed forces, had confronted his comrades in the
ruling Communist Party to earn himself a higher position with greater
privileges?
“He chose to be silent. It’s not because he
was a coward, but because he was an intellectual (who cannot be so aggressively
confrontational – note mine) and he thought he must keep silent to preserve
unity for general interests (of the Party),” a relative of Vo Nguyen Giap once
told me.
I have no comment. I do not support the idea
that people should keep silent and be blind to evils and wrongful acts for the sake
of “general interests.” But I also think that had Vo Nguyen Giap been vocal and
straightforward in raising his voice in the last decades of his life, he would
not have escaped the fate that his colleague, General Tran Do, had met.
Below is my article about Vo Nguyen Giap as a strategist, published on his birthday of August 25, 2010.
+++++++
Ảnh tư liệu, không rõ nguồn.
VÕ NGUYÊN GIÁP - TỪ ÔNG GIÁO ĐẾN DANH TƯỚNG VÀ NHÀ CHIẾN LƯỢC
Hơn
20 năm trước, ông từng đề nghị “mở rộng quyền tự chủ của các tổ chức kinh tế
cũng như các cơ quan khoa học-kỹ thuật và đào tạo”.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp rất giỏi toán, tức
là có tư duy của “dân tự nhiên”. Nhưng ông cũng từng dạy lịch sử và địa lý ở
trường tư Thăng Long (Hà Nội), nghĩa là có cả năng lực về khoa học xã hội. Người
anh em đồng hao với ông, Trung tướng Phạm Hồng Cư, từng có lần hỏi: “Sao anh giỏi
toán thế mà anh lại theo ngành luật?”.
Thầy
giáo địa lý đến vị tướng cầm quân
Năm 1934, Võ Nguyên Giáp thi đỗ ĐH Luật khoa
Hà Nội, trong quá trình học được đánh giá là một sinh viên xuất sắc, nổi bật,
chẳng hạn mới năm thứ hai ông đã viết một tiểu luận kinh tế chính trị về “cán
cân thanh toán ở Đông Dương”, được giải thưởng. Sau này, khi làm một vị tướng
trong quân đội, trước các chiến dịch lớn, “ông giáo địa lý” năm xưa của trường
Thăng Long thường đi quan sát thực địa rất cẩn thận. Ông từng viết trong hồi
ký: “Hễ có thời gian, tôi lại lên đỉnh núi, dùng ống nhòm quan sát trận địa, cảm
thấy như mình đang được ở chiến hào, bên cán bộ và chiến sĩ”.
Không hiểu có phải năng lực vượt trội về toán
và luật (hai môn học rèn luyện logic) và địa lý, kinh tế chính trị ấy đã khiến
Võ Nguyên Giáp là một vị tướng có tầm nhìn chiến lược về địa kinh tế, địa chính
trị? Trong chiến dịch biên giới năm 1950, ông đã quyết định bỏ đánh Cao Bằng mà
chọn cứ điểm Đông Khê làm mục tiêu mở đầu, kết thúc đại thắng, làm thay đổi cục
diện chiến tranh. Ông cũng là người nhận ra rất sớm tầm quan trọng đặc biệt, vị
trí chiến lược của Tây Nguyên - “nóc nhà Đông Dương” trên bản đồ Việt Nam.
Trong thời bình, làm phó chủ tịch Hội đồng Bộ
trưởng (phó thủ tướng), Võ Nguyên Giáp vẫn thể hiện tầm tư duy vượt xa, trong một
lĩnh vực phi quân sự: Kinh tế. Vài năm gần đây ở Việt Nam người ta mới bắt đầu
nói tới khái niệm “kinh tế biển”, đề xuất chuyện “vươn ra biển lớn”; rất ít ai
biết rằng Võ Nguyên Giáp đã nêu ra vấn đề kinh tế biển từ năm 1977.
Người
có “tư duy biển”
Ngày 2-8-1977, Võ Nguyên Giáp triệu tập hội
nghị đầu tiên về biển, tổ chức tại Nha Trang. Bài phát biểu của ông - “Khoa học
biển và kinh tế miền biển” - đã phân tích tiềm năng to lớn và vị trí quan trọng
của biển trong sự nghiệp phát triển kinh tế của đất nước. Ông nói: “Cần phải
đánh giá cho đúng vai trò của biển đối với sự phát triển (…). Dù những nguồn
sinh vật, động vật ở Biển Đông của ta nhiều hay ít, giàu hay nghèo nhưng bản
thân việc chúng ta có được một Biển Đông như vậy, bản thân người Việt Nam chúng
ta có được một biển cả mênh mông như vậy, với bờ biển trên 3.000 km chiều dài,
Biển Đông của ta vẫn có một ý nghĩa cực kỳ quan trọng trong sự phát triển của đất
nước ta về kinh tế cũng như về quốc phòng. Do đó, muốn xây dựng nền kinh tế nước
ta thì nhất định phải coi trọng biển, làm công tác khoa học kỹ thuật nhất thiết
phải coi trọng khoa học kỹ thuật về biển”.
Tới năm 1981, ông lại tổ chức hội nghị khoa học
lần hai về biển. Năm 1985, triệu tập hội nghị lần thứ ba. Tại đây, Đại tướng tiếp
tục nhấn mạnh tầm quan trọng của biển, cần phải chấm dứt tình trạng là một đất
nước có biển, diện tích vùng biển lớn gấp ba lần đất liền nhưng nhìn lại hoạt động
kinh tế và khoa học về biển thì lại vẫn còn “quay lưng ra biển”. Hội nghị, dưới
sự chỉ đạo của Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp, đã đề ra cả một
chiến lược làm chủ biển. Tuy thế, phải tới năm 2007, nghĩa là hơn 20 năm sau,
Chính phủ mới có nghị quyết về “Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020”.
Nhìn trở lại, vào những ngày cuối cùng của cuộc
kháng chiến chống Mỹ, cũng chính Đại tướng Võ Nguyên Giáp là người đã nghĩ đến
việc tiếp quản các đảo mà quân đội Sài Gòn đang nắm giữ, không để các đảo rơi
vào tình trạng vô chủ một ngày nào để nước ngoài có thể lợi dụng. Ngày
2-4-1975, Đại tướng trực tiếp chỉ thị cho tướng Lê Trọng Tấn “tổ chức tiến công
giải phóng các đảo, đặc biệt là quần đảo Trường Sa”. Võ Nguyên Giáp đã nhìn ra
vai trò kinh tế, ý nghĩa chính trị của biển đảo, đại dương từ rất sớm.
Một người thân cận của đại tướng nói: “Trong
địa hạt kinh tế, ông không phải một thiên tài kinh tế như đã là thiên tài quân
sự. Nhưng với tinh thần hiếu tri (ham hiểu biết), luôn luôn lắng nghe và trân
trọng trí thức, luôn học hỏi và vươn lên, ông chắc chắn là người ủng hộ đổi mới.
Chỉ tiếc là ở cương vị của ông hồi ấy (phó thủ tướng không giữ bộ nào, cũng
không phải ủy viên Bộ Chính trị - NV), ông không có điều kiện chỉ đạo thực hiện
những chiến lược, kế hoạch, chương trình mình đã đề ra”.
Ông cảnh báo sớm cả về nạn phá rừng, khai
thác tài nguyên bừa bãi: “Các anh còn định chọc thủng mái nhà mình đến bao giờ
nữa?” - Phó Thủ tướng Võ Nguyên Giáp nói như thế trong một lần đi thăm địa
phương và biết được hiện tượng phá rừng đầu nguồn. Lần khác, thăm một trang trại
nông dân làm ăn thành đạt, ông nói với lãnh đạo tỉnh: “Các anh đừng có hợp tác
hóa nốt chỗ này đấy nhé!”. Những chuyện này do những người thân cận của ông chứng
kiến và kể lại, nay đều như giai thoại. Nhưng đó là biểu hiện cho tầm nhìn chiến
lược của “một nhà lãnh đạo nhìn xa trông rộng, quan tâm phát hiện và chỉ đạo những
vấn đề chiến lược, không chỉ trong quân sự mà cả trong các lĩnh vực chính trị,
kinh tế, khoa học, giáo dục, đối ngoại” như lời trợ lý lâu năm của ông - Đại tá
Nguyễn Huyên - nhận xét.
Võ
Nguyên Giáp - nhà giáo dục
Xuất thân là một trí thức, trong suốt cuộc đời,
cho dù hoạt động trong lĩnh vực quân sự hay trên cương vị phó thủ tướng không
phụ trách bộ nào, Võ Nguyên Giáp cũng đề cao giáo dục và đào tạo. Là người xây
dựng quân đội Việt Nam, ông luôn chú ý tới việc phát triển lực lượng, rèn quân
chỉnh cán, hướng tới sự chuyên nghiệp. Giới nghiên cứu lịch sử quân sự ở phương
Tây có người đã nhận định: “Rất khó tưởng tượng Giáp không nghĩ tới xe tăng”
(nghĩa là nghĩ tới cách đánh hợp đồng binh chủng như là một chiến lược, thay vì
đánh du kích chỉ là chiến thuật trong điều kiện Việt Nam).
Thời bình, làm phó thủ tướng, Võ Nguyên Giáp
tiếp tục đưa những khuyến nghị cải cách “để khoa học thật sự trở thành động lực
phát triển kinh tế-xã hội”. Tháng 1-1989, ông đã nhắc tới việc liên kết trường
đại học - viện nghiên cứu - cơ sở kinh tế, đề nghị “mở rộng quyền tự chủ của
các tổ chức kinh tế cũng như các cơ quan khoa học-kỹ thuật và đào tạo”, “các cơ
quan khoa học, trường đại học có quyền chủ động trong việc xây dựng và thực hiện
kế hoạch…”. Cũng với cái nhìn đi trước thời đại, ngay từ những năm 1980 ông đã
viết những bài chỉ ra rất sớm nhiều căn bệnh của giáo dục hiện nay.
Năm 2007, Đại tướng viết: “Nền giáo dục của kỷ
nguyên thông tin là một nền giáo dục cho mọi người, tạo điều kiện để mọi người
được học, giúp cho mọi người biết cách học, biết cách tự học, học tập liên tục,
học suốt đời; là một nền giáo dục mở và liên thông, có khả năng hội nhập với nền
giáo dục chung của thế giới”, “Học trực tuyến và tương tác qua mạng Internet sẽ
trở thành một hiện tượng toàn cầu”… Ông viết những điều này khi đã ở tuổi 97.
Luôn cập nhật thông tin, tích lũy kiến thức mới,
nghĩ về đất nước ngay cả khi nằm trên giường bệnh… dường như bộ óc của nhà chiến
lược ấy không bao giờ nghỉ ngơi.
