Dưới
đây là bản dịch một bài viết của tôi nhân kỷ niệm Ngày Quốc
tế Chấm dứt tội ác không bị trừng phạt (International
Day to End Impunity), 23/11/2012.
Impunity
(các từ điển Anh-Việt nói chung đều dịch là “tội
ác không bị trừng phạt”) thực chất là các hành
động đe dọa, tấn công vào tự do ngôn luận, bao gồm
từ kiểm duyệt, sách nhiễu, lăng mạ, đến hành hung, bỏ
tù, thậm chí giết chóc, để ngăn cản công dân thực
hiện quyền tự do ngôn luận, và những kẻ thực hiện
các tội ác đó đều tin tưởng chắc chắn rằng chúng
đang làm điều đúng, chúng sẽ không phải chịu trách
nhiệm trước pháp luật. Nói cách khác, impunity là khi các
tội đàn áp tự do ngôn luận không bị trừng phạt, và “International Day to End Impunity” có thể được dịch sang tiếng Việt là “Ngày Quốc tế chấm dứt các tội ác chống tự do ngôn luận”.
Khi
một xã hội rơi vào tình trạng “impunity” lan tràn,
những người muốn thể hiện chính kiến đều cảm thấy
bất an và sinh ra sợ hãi. Người ta sợ phải phát biểu,
sợ phải phê bình, phản biện, sợ bàn đến các chủ đề
nhạy cảm, và sợ đối đầu với chính quyền. Tóm lại,
đó là một xã hội nơi quyền tự do ngôn luận bị tiêu
diệt, và đó là lý do những quốc gia tiến bộ ý thức
được rằng phải chấm dứt “impunity”.
Ngày
23/11/2009, đã xảy ra một vụ thảm sát ở tỉnh
Maguindanao, Philippines, với 58 người bị giết hại,
trong đó có 34 nhà báo. Nó được coi là vụ tấn công dã
man nhất vào nhà báo trong lịch sử. Hai năm sau, Quốc hội
Philippines nhất trí chọn 23/11 là Ngày Quốc gia chấm dứt
tội ác không bị trừng phạt. Cùng năm đó, tổ chức
IFEX (Mạng lưới toàn cầu bảo vệ và thúc đẩy tự do
ngôn luận) cũng chính thức chọn ngày 23/11 là Ngày Quốc
tế Chấm dứt tội ác không bị trừng phạt.
*
* *
LẠM
DỤNG LUẬT ĐỂ BỎ TÙ BLOGGER
- Bản tiếng Việt đăng trên blog Anh Ba Sàm. Người dịch: Đan Thanh
Buổi
sáng ngày 24-9 hẳn phải là không thể nào quên đối với
Binh Nhì, một người 29 tuổi, vừa bí mật vượt hàng
nghìn kilomet bằng tàu hỏa từ Hà Nội vào TP.HCM. Binh Nhì
bị công an bắt và bị đánh rất đau trong lúc bị tạm
giữ. Sai phạm của anh là anh đã muốn đi đến Tòa án
Nhân dân TP.HCM, nơi mà trong buổi sáng hôm đó, diễn ra
phiên tòa xét xử một blogger rất nổi tiếng. Hàng trăm
công an, cả cảnh phục và thường phục, có mặt ở khắp
nơi trong khu vực để ngăn mọi người đến gần tòa án,
cho dù trên danh nghĩa đó là một phiên xét xử “công
khai”.
Điếu
Cày là bút danh của blogger bị xử. Trong khi ông đứng
trước tòa buổi sáng hôm ấy, vợ cũ và con trai của ông
bị giữ bên ngoài và bị ngăn trở, không cho tham dự
phiên điều trần, bất chấp sự phản đối tuyệt vọng
và phẫn nộ của họ. Công an thậm chí còn lột bỏ
chiếc áo phông “Trả tự do cho Điếu Cày” của cậu
con trai. Một viên công an trẻ tuổi hét vào mặt họ, chế
giễu: “(Mày thích) Tự do à? Tự do cái con c.” (dịch
sát nghĩa từ tiếng Anh: “Tự do của mày là con c. của
tao đây” – ND)
Sau
phiên xử chỉ kéo dài có ba tiếng, Điếu Cày bị kết
án 12 năm tù, trong khi Tạ Phong Tần, một blogger nữ, lĩnh
án 10 năm, và Phan Thanh Hải, tức AnhbaSG, 4 năm. Các nhà
phân tích cho rằng AnhbaSG bị án nhẹ hơn là do đã thừa
nhận trước tòa là anh sai, anh ăn năn hối cải và sẽ
chấm dứt mọi quan hệ với “các thành phần phản
động”. Bản án cho AnhbaSG là cái mà tất cả gia đình
và bạn bè anh đều đã biết từ trước phiên xét xử.
Cả
ba blogger đều bị buộc tội theo Điều 88 của Bộ luật
Hình sự Việt Nam, trừng phạt một tội mơ hồ là “tuyên
truyền chống nhà nước”.
Sức hấp dẫn của một blogger
“Điếu
Cày”, có nghĩa là “ống điếu của nông dân”, là một
nickname rất bình thường ở Việt Nam mà bất cứ một
blogger Việt Nam nào cũng có thể sử dụng. Và đó là cái
nick được chọn bởi ông Nguyễn Văn Hải, một người
cởi mở, đáng mến, nhiệt tình và thu hút, theo lời bạn
bè ông đánh giá.
Sinh
ngày 23-9-1952 tại thành phố Hải Phòng ở miền Bắc,
Điếu Cày sống tuổi thanh xuân trong hàng ngũ của Quân
đội Nhân dân Việt Nam ở mặt trận biên giới Tây Nam
vào cuối những năm 1970. Sau chiến tranh, Điếu Cày bắt
đầu làm kinh doanh riêng – mở quán café, bán máy ảnh
và các thiết bị ảnh, cho thuê căn hộ – thay vì gia
nhập bộ máy quan liêu, vốn là con đường chung của
nhiều người.
Khi
Yahoo! 360° xuất hiện ở Việt Nam vào năm 2005 sau khi được
công bố ở Mỹ, lần đầu tiên 22 triệu người dùng
Internet của Việt Nam, phần lớn là thanh niên, được
trải nghiệm một hình thức mới để đọc, viết, và
thể hiện quan điểm, ý kiến. Mặc dù chính trị vẫn là
một lĩnh vực nhạy cảm với phần lớn blogger Việt Nam,
nhưng kể từ năm 2007, đất nước bắt đầu chứng kiến
mối quan tâm ngày càng lớn đến các vấn đề chính trị,
đặc biệt với sự leo thang căng thẳng trong các yêu sách
chủ quyền mâu thuẫn giữa Việt Nam và Trung Quốc.
Điếu
Cày, khi ấy ngoài 50 tuổi, tỏ ra là một người thành
thạo Internet, thích ứng rất nhanh với phương tiện
truyền thông mới này. Giữa năm 2007, ông mở trang Yahoo!
360° blog riêng, post lên đó các bài viết và bức ảnh về
cuộc sống của người dân ở nước Việt Nam đương
đại. Ví dụ, ông kể chuyện ông đã gặp rắc rối như
thế nào khi Ủy ban Nhân dân địa phương buộc tội nhà
hàng của ông dùng tên tiếng nước ngoài, “Mitau”, mà
tên đó chỉ có nghĩa là “mi và tau” trong thổ ngữ của
người miền Trung. Các bài viết của ông – với một
chút hài hước và chế giễu, phản ánh những khía cạnh
khác nhau của một nền pháp quyền què quặt – đã khiến
ông được biết đến với tư cách blogger chính trị nổi
tiếng đầu tiên ở Việt Nam.
Năm
2007, Điếu Cày và một vài người bạn thành lập Câu
lạc bộ Nhà báo Tự do mà không được cấp phép. (Mặc
dù Hiến pháp Việt Nam công nhận quyền tự do lập hội,
nhưng quyền ấy không được thực thi bởi lẽ có rất
nhiều trở ngại khiến cho các nhóm không thể tự tổ
chức được). Ông cũng mở blog của câu lạc bộ, và
cũng tương tự như blog cá nhân của ông, blog (của Câu
lạc bộ Nhà báo Tự do) trở thành một vũ khí hùng mạnh
trong cuộc chiến đấu vì công lý và tự do của công dân
Việt Nam. Với một laptop, một chiếc máy ảnh, ông đi
đến nhiều nơi ở Việt Nam để viết nên những câu
chuyện, về các cộng đồng thiệt thòi, bao gồm cả
những nông dân mất đất và những công nhân bị bóc
lột. Chẳng hạn, Điếu Cày đã vạch trần tham nhũng
trong dự án xây cầu Cần Thơ – cây cầu bị sập vào
tháng 9-2007 và là một trong những thảm họa nghiêm trọng
nhất trong lịch sử ngành xây dựng Việt Nam.
Mạng
lưới khủng bố
Một
ví dụ về sự ngược đãi mà chính quyền nhằm vào Điếu
Cày là chuyện xảy ra vào khoảng tháng 11-2006. Ông dính
líu vào một vụ cãi cọ với hàng xóm, vốn là một cán
bộ trong chi bộ đảng ở địa phương, người đã chiếm
một căn hộ của ông. Điếu Cày post ảnh căn hộ bị
chiếm lên blog cá nhân và phân phát tờ photo vụ án cho
láng giềng, bè bạn. Điều này thu hút sự chú ý của
dân chúng địa phương, cũng đều là những người không
hài lòng với ông cán bộ cộng sản kia. Điếu Cày còn
báo cáo vụ việc với công an địa phương – song thay vì
trả lại tài sản cho ông, công an lại phạt Điếu Cày
tội “kích động gây rối”. Ông phản đối và đệ
đơn kiện lên một tòa hành chính cấp địa phương, và
thua kiện vào tháng 6-2007. Tuy nhiên, trong quá trình theo
kiện, ông đã đăng tải trên blog ảnh, các đoạn ghi âm,
ghi chép về thủ tục tố tụng xét xử, mô tả một “nhà
nước pháp quyền” giả dối, lố bịch, và khiến cho
ông càng được công luận chú ý hơn.
Tháng
12-2007, các blogger biểu tình lần đầu tiên ở Hà Nội
và TP.HCM, phản đối kế hoạch của Trung Quốc xây dựng
“thành phố Tam Sa” nhằm quản lý quần đảo Trường
Sa và Hoàng Sa trên Biển Đông. Điếu Cày – khi đó đã
nổi tiếng rồi – thu hút được sự tham gia của hàng
chục sinh viên. Sau đấy ông đã bị công an bắt một
cách tàn nhẫn trên đường về nhà.
Mặc
dù vào cuối ngày, Điếu Cày cũng được thả, nhưng kể
từ đó, ông bị công an theo dõi chặt chẽ. Ông thường
xuyên bị quấy nhiễu, công việc kinh doanh bị những
người lạ phá hoại theo nhiều cách khác nhau. Nghiêm
trọng nhất, Điếu Cày thường xuyên bị triệu lên đồn
công an để trả lời thẩm vấn. Bạn bè ông kể lại
rằng nhiều cuộc thẩm vấn kéo dài từ 8h sáng đến 10h
đêm, với rất nhiều câu hỏi về các hoạt động của
ông và của Câu lạc bộ Nhà báo Tự do. Vì chuyện đó,
Điếu Cày gần như bị giam trong nhà. Khi áp lực trở nên
tồi tệ hơn, ông quyết định bỏ đi.
Ngay
sau đó đã có cả một chiến dịch của công an nhằm
truy bắt Điếu Cày. Vào ngày 19-4-2008, ông bị “bắt
khẩn cấp” theo cách nói của công an, tại một quán
café Internet ở Đà Lạt, thành phố miền Nam Việt Nam.
Không có ai chứng kiến vụ bắt bớ, do đó không có
thông tin gì về lý do buộc tội nêu trong lệnh bắt. Tổ
chức quốc tế Phóng viên Không Biên giới nói rằng không
phải là tình cờ khi mà vụ bắt giữ Điếu Cày diễn ra
chỉ vài ngày sau lễ rước đuốc Olympic Bắc Kinh qua
TP.HCM, mà vì buổi lễ đó, chính quyền đã khẳng định
sẽ đảm bảo “an ninh tuyệt đối” và trừng phạt bất
cứ “kẻ gây rối” nào.
Điếu
Cày bị còng tay và bị bí mật đưa về TP.HCM, cho vào
trại giam mà không được tiếp xúc với luật sư hoặc
có sự trợ giúp pháp lý nào. Vị luật sư mà gia đình
ông thuê sau đó, Lê Công Định, phàn nàn rằng ông không
được phép gặp Điếu Cày trong suốt quá trình công an
thẩm vấn, và thậm chí còn chẳng được thông báo về
ngày giờ xét xử.
Luật
sư Định cho biết, vài ngày sau khi Điếu Cày bị bắt,
cuộc khám nhà mới diễn ra. Tất cả bạn bè và gia đình
Điếu Cày cho rằng hành động khám xét đó chỉ nhằm
mục đích tìm kiếm bằng chứng về các “hoạt động
chống phá nhà nước” của ông. Không tìm thấy gì,
chính quyền bèn buộc ông vào tội trốn thuế. Ngay cả
khi đó thì họ cũng không làm đúng thủ tục tố tụng.
Do
công an chỉ bắt đầu thu thập giấy tờ vài ngày sau vụ
bắt Điếu Cày, cho nên Viện Kiểm sát Nhân dân không thể
buộc Điếu Cày vào tội trốn thuế “dựa trên một số
tài liệu”, như họ đã nói trước khi khám nhà. Trước
lúc bị bắt, Điếu Cày cũng không nhận được bất kỳ
một thông báo nào từ cơ quan thuế địa phương, liên
quan đến việc buộc tội trốn thuế. Tất cả các câu
hỏi đặt ra cho ông trong hàng giờ thẩm vấn trước đó
chỉ tập trung vào hoạt động viết blog, đặc biệt là
vào Câu lạc bộ Nhà báo Tự do.
Lê
Công Định cũng phát hiện ra rằng trên thực tế, Điếu
Cày không hề phạm tội trốn thuế. Thay vì thế, chính
công an đã yêu cầu cơ quan thuế địa phương không nhận
khoản tiền thuế quá hạn nộp cả từ Điếu Cày lẫn
bên thuê nhà của ông, nếu không được phép của công
an. Yêu cầu đó của phía công an được đưa ra từ ngày
25-2-2008. Nói cách khác, “trốn thuế” là môt cái bẫy
được giăng ra cho Điếu Cày từ mấy tháng trước khi
ông bị bắt.
Bản
thân Lê Công Định cũng bị bắt một năm sau đó và bị
buộc tội âm mưu lật đổ chính quyền.
Một
luật sư khác, ông Lê Trần Luật, từng đề nghị hỗ
trợ pháp lý miễn phí cho Điếu Cày, thì bị công an quấy
nhiễu và cũng bị triệu tập để thẩm vấn. Công an hỏi
Lê Trần Luật về quan hệ của ông với Điếu Cày, động
cơ đằng sau việc đề nghị cãi miễn phí cho Điếu Cày,
và hỏi ông biết những gì về “Câu lạc bộ Nhà báo
Tự do bất hợp pháp” kia.
Ngày
10-9-2008, Điếu Cày bị Tòa án Nhân dân TP.HCM kết án 30
tháng tù giam. Thật trớ trêu, vào ngày 18-10-2010, chỉ một
ngày trước khi Điếu Cày kết thúc thời gian thụ án,
blogger AnhbaSG, cũng là thành viên Câu lạc bộ Nhà báo Tự
do, bị bắt.
Điếu
Cày tiếp tục bị giam theo tội danh mới, “tuyên truyền
chống nhà nước”. Gia đình ông cũng bị chính quyền
quấy nhiễu.
Một
lời cảnh cáo gửi đến các blogger
Trong
thời gian trước phiên xử Điếu Cày vào tháng 9-2012, một
cuộc vận động kiến nghị trên mạng đã thu hút hàng
nghìn người ký tên vào một bức thư ngỏ gửi Chủ tịch
nước Trương Tấn Sang, kêu gọi trả tự do cho Điếu
Cày. Nhiều blogger may áo phông có in khẩu hiệu “Tự do
cho Điếu Cày, tự do cho người yêu nước”. Không khí
căng thẳng đến nỗi cái Viện Kiểm sát Nhân dân do công
an chi phối kia phải cố giữ bí mật ngày giờ xét xử.
Phiên
tòa ngày 24-9 thu hút sự chú ý chưa từng có trong cộng
đồng blog và mạng xã hội ở Việt Nam (chủ yếu là
trên Facebook). Hàng chục blogger từ nhiều địa phương
khác đến TP.HCM và đi tới Tòa án Nhân dân, cố gắng
tham dự phiên tòa được coi là công khai, bất chấp sự
phong tỏa của công an. Công an phá sóng điện thoại di
động; nhiều người bị đe dọa, bị quấy phá, và bị
đánh, điện thoại cùng máy ảnh bị giật. Báo chí quốc
doanh mở một chiến dịch tấn công cá nhân Điếu Cày
cùng với các blogger “chống nhà nước” nói chung.
Giới
bình luận trên mạng nói rằng bằng việc gán cho Điếu
Cày một mức án nặng như thế, chính quyền muốn gửi
thông điệp rằng họ sẽ rất cứng rắn với những kẻ
dám chỉ trích nhà nước.
Tuy
nhiên, bản án nặng nề không tạo ra được sự sợ hãi
mà chính quyền mong đợi từ phía các công dân. Thay vào
đó, cơn phẫn nộ lan tràn trên khắp mạng Internet tiếng
Việt. Ngay cả một số thành viên của cộng đồng
blogger, vốn dĩ ủng hộ nhà nước, cũng phải thừa nhận
rằng bản án là bất công đối với những blogger chỉ
lên tiếng một cách ôn hòa, sử dụng một laptop có nối
mạng.
Nhiều
người so sánh vụ xử Điếu Cày với vụ việc một viên
công an lạm quyền, đánh chết một công dân không đội
mũ bảo hiểm khi đi xe máy, viên công an này chỉ bị kết
án 4 năm tù. Nhiều người nữa than rằng ở Việt Nam,
“công lý chỉ là trò hề”, “viết blog bây giờ cũng
là nghề nguy hiểm”, “nếu ghét thằng nào thì thà giết
nó đi, còn hơn là viết blog nói xấu nó, vì phát biểu ý
kiến ở đây còn bị trừng trị nặng hơn tội giết
người”.
