17/5/2009
Không
người dân nước nào không có tinh thần dân tộc. Nhưng
để trở thành chất keo gắn kết một khối hơn 1,3 tỷ
con người trên khắp thế giới, khiến họ cùng tin và
luôn tin vào hình ảnh một đất nước rộng mở, thân
thiện, phải là một thứ chủ nghĩa dân tộc đặc biệt,
chỉ người Trung Hoa mới có.
Hơn
bất kỳ quốc gia nào trên thế giới, Trung Quốc đã dựa
vào tinh thần dân tộc để tồn tại như một thể thống
nhất suốt từ thời Tần Thủy Hoàng (259 - 210 trước
Công nguyên) đến nay. Đến lượt mình, Bắc Kinh ngày nay
cũng đang sử dụng lòng yêu nước, tự hào dân tộc như
một loại "thuốc kích thích" cho sự đoàn kết
và phát triển đất nước, để từ đó duy trì sự bền
vững của chính thể.
Tự
hào để phát triển, phát triển để tự hào
Kể
từ khi Đặng Tiểu Bình khởi xướng công cuộc cải cách
mở cửa nền kinh tế, chính quyền Trung Quốc đã nhanh
chóng nhận thấy sự cần thiết phải sử dụng chủ
nghĩa dân tộc làm công cụ đoàn kết và thúc đẩy sức
mạnh toàn dân. Điều này càng trở nên bức thiết sau vụ
Thiên An Môn năm 1989 và sau sự sụp đổ của Liên Xô năm
1991 - hai sự cố khiến nhiều người tưởng rằng ngày
tàn của chế độ đã gần kề.
Tuy
nhiên, sau hai thập niên, dự đoán về sự sụp đổ đã
sai và chính thể vẫn ổn định. Trung Quốc có thể đối
diện hàng chục vấn đề, nhưng nó có một thứ mà chính
phủ của mọi nước đang phát triển đều thèm muốn, đó
là tốc độ tăng trưởng nhanh nhất thế giới: 8-9% trong
30 năm liên tục.
Suy
cho cùng, nhờ thế, người dân Trung Quốc càng có lý do
để tự hào. Họ chỉ mất 30 năm công nghiệp hóa để
chứng kiến những gì châu Âu phải mất 200 năm trải
qua. Cứ sau 8 năm, quy mô nền kinh tế Trung Quốc lại tăng
gấp đôi. Trong cuốn "The Post-American World" (1),
tác giả Fareed Zakaria viết: "Một chiếc bánh phình to
có thể làm cho mọi vấn đề, dù là đáng bi quan nhất,
trở nên ít nhiều dễ xử trí hơn".
"Ý
thức hệ mới của người Trung Quốc"
"Chính
phủ ở Trung Quốc hiện nay là sản phẩm của chủ nghĩa
dân tộc hơn là sản phẩm của ý thức hệ mác-xít hay
cộng sản" - GS Liu Kang, một nhà nghiên cứu văn hóa
Trung Quốc, thuộc Đại học Duke, nhận định. Theo ông,
chủ nghĩa dân tộc đã trở thành "ý thức hệ chính
đáng và mạnh mẽ nhất" tại đất nước hơn một
tỷ dân này. Nếu bóc đi ánh sáng dẫn đường của tư
tưởng Mao Trạch Đông, thì chỉ còn lại chủ nghĩa dân
tộc như chất keo kết dính toàn xã hội.
Mai,
một nghiên cứu sinh Việt Nam tại Bắc Kinh, cho hay, Trung
Quốc tổ chức phát triển đảng rất mạnh mẽ trong giới
trẻ. Thanh niên được kết nạp đảng sớm, nhanh chóng,
dễ dàng. Ở trường, họ được học ba môn quan trọng
là Chủ nghĩa xã hội khoa học, Tư tưởng Mao Trạch Đông
và Lý luận Đặng Tiểu Bình.
Cô
đã gặp không ít người Trung Hoa trẻ tuổi thể hiện
một niềm tin tưởng sâu sắc vào chế độ. "Đừng
ngạc nhiên nếu họ vui vẻ nói với bạn rằng "Ôi,
chủ nghĩa xã hội thật là ưu việt!", và sự kiện
Thiên An Môn là cách xử lý không thể tốt hơn của chính
phủ trong hoàn cảnh đó" – Mai nói. "Theo tôi,
cái mà họ ủng hộ mang màu sắc của một thứ "chủ
nghĩa Trung Hoa", thực chất là “chủ nghĩa dân tộc
Trung Quốc”, chứ không hẳn là chủ nghĩa xã hội".
Một cuộc biểu tình chống Nhật của thanh niên Trung Quốc.
Ảnh lấy từ Internet, không rõ nguồn.
"Thuốc
kích thích"
Năm
2002, Trịnh Tất Kiên - phó hiệu trưởng Trường Đảng
Trung ương - đã sáng tạo ra thuật ngữ "trỗi dậy
hòa bình" (peaceful rise) nhằm chuyển tải mục đích
âm thầm vươn tới địa vị quyền lực trên thế giới.
Từ này bây giờ được sử dụng thường xuyên để mô
tả nguyện vọng và phần nào là học thuyết ngoại giao
(chưa bao giờ được công bố) của Bắc Kinh.
Chính
quyền đại lục cũng đang thực hiện nhiều cách để
đảm bảo rằng nhân dân Trung Quốc nắm rõ chiến lược
"trỗi dậy hòa bình" của đất nước mình. Năm
2006 - 2007, Truyền hình Trung ương Trung Quốc phát sóng
loạt phim 20 tập - "Sự trỗi dậy của những dân tộc
vĩ đại". Thông điệp mà Chính phủ mong muốn bộ
phim truyền tải đến cho người dân là: đoàn kết dân
tộc, thành công về kinh tế và công nghệ, ổn định
chính trị, sức mạnh quân sự, một nền văn hóa sáng
tạo và quyến rũ, đó là những chìa khóa để một dân
tộc vươn thành vĩ đại. Cũng qua đây, Trung Quốc vẽ
nên trong mắt người dân hình ảnh một đất nước yêu
hòa bình và sẽ chỉ vươn lên địa vị bá chủ một
cách hòa bình và hấp dẫn.
Thử
hỏi người Trung Quốc có ai lại không tự hào làm dân
một đất nước như thế?
Lòng
ái quốc, tinh thần dân tộc luôn phát huy hiệu quả rất
tốt nếu được đặt đúng vị trí. Cho đến giờ, Bắc
Kinh vẫn tỏ ra khéo léo trong việc huy động "chủ
nghĩa Trung Hoa" vào công cuộc phát triển kinh tế và
giữ vững khối đại đoàn kết dân tộc. Các chính phủ
hay các công ty nước ngoài tới Trung Quốc làm ăn cũng
nên học tập tấm gương đó.
Một
ví dụ (được nhà báo Fareed Zakaria nêu trong cuốn "The
Post-American World"): Trong bao nhiêu năm trời, Microsoft
không tài nào bắt Trung Quốc thi hành luật bản quyền.
Tình hình chỉ thay đổi khi tập đoàn này bỏ ra rất
nhiều nỗ lực phát triển quan hệ với chính quyền,
khiến họ thấy rõ là Microsoft muốn góp phần thúc đẩy
kinh tế và hệ thống giáo dục Trung Quốc. Đến lúc đó,
những quy định pháp luật tương tự mới bắt đầu có
hiệu lực.
Còn
một khi chính quyền trung ương Trung Quốc đã nổi giận
thì hậu quả thật khó lường. Sau khi Nhật Bản cho lưu
hành sách giáo khoa với nội dung "nói giảm, nói
tránh" về những tội ác mà phát-xít Nhật gây ra tại
Trung Quốc trong quá khứ, phong trào bài Nhật đã bùng nổ
ở đại lục. Người dân tẩy chay hàng Nhật, thậm chí
tấn công cả vào đại sứ quán Nhật Bản tại Bắc
Kinh.
Cũng
với tinh thần dân tộc được đẩy tới mức cao nhất
này mà ở Trung Quốc lâu nay có một phong trào "Trung
Hoa hóa" những nhân vật nước ngoài nổi tiếng.
Chẳng hạn, một bộ phận khá đông dân chúng tin rằng
Thành Cát Tư Hãn là người Trung Quốc.
Vụ
việc mới đây và có liên quan đến Việt Nam là cuốn
"Hồ Chí Minh sinh bình khảo" của GS Đài Loan Hồ
Tuấn Hùng, phát hành tháng 11-2008. Trong cuốn sách, tác
giả cho rằng Chủ tịch Hồ Chí Minh chính danh là Hồ Tập
Chương, nguyên là một người Khách Gia (2), tức thuộc
Hán tộc.
Còn
khi phía nước ngoài có các phát hiện theo hướng "ngoại
quốc hóa" các nhân vật ưu tú của Trung Quốc, thì
dĩ nhiên là sóng gió đùng đùng nổi lên. Học giả Hàn
Quốc từng lưu truyền một tài liệu chứng minh Khổng
Phu Tử là người Hàn, hay nghề in khắc - một trong "tứ
đại phát minh" của Trung Hoa - té ra lại xuất xứ
từ... Hàn Quốc. Kết quả là theo một khảo sát không
chính thức, người Hàn Quốc bị dân chúng Trung Quốc
ghét ngang Nhật Bản.
Đập phá xe của hãng Honda để biểu thị tinh thần chống Nhật.
Ảnh: Reuteurs
Tác
hại của thuốc kích thích
Điều
đặc biệt là, thứ chủ nghĩa dân tộc mà Đảng Cộng
sản Trung Quốc theo đuổi không chỉ gắn kết dân chúng
ở lục địa, mà còn kết nối người Hoa trên toàn cầu.
Đó là nhờ sự bùng nổ của mạng Internet. Chính Internet
đã tạo ra một dòng chảy thông tin giữa người Trung
Quốc ở trong nước với cộng đồng người Hoa ở Đông
Nam Á, châu Âu và Bắc Mỹ.
Nhưng
Internet cũng là môi trường cho chủ nghĩa dân tộc cực
đoan phát triển. Tháng 5-1999, máy bay Mỹ ném bom trúng đại
sứ quán Trung Quốc tại Belgade. Phong trào phản đối dâng
khắp đại lục. Chính phủ Trung Quốc đòi Mỹ phải xin
lỗi, tuyên bố "CHDCND Trung Hoa vĩ đại không dễ bị
bắt nạt". Cùng lúc đó, làn sóng phẫn nộ lan tràn
trên không gian mạng.
Ngập
lụt trong hàng nghìn e-mail chửi rủa từ Trung Quốc,
website của Nhà Trắng bị sập một thời gian. Hacker còn
tấn công website của đại sứ quán Mỹ tại Bắc Kinh,
chèn dòng chữ "Đả đảo bọn man rợ" lên trang
chủ.
Tinh
thần dân tộc Trung Hoa cũng được đẩy tới mức cực
đoan trong cuốn best-seller của họ năm 1996 là "China
Can Say No" (Trung Quốc có thể nói Không). Sách tràn
ngập tư tưởng chống phương Tây và Nhật Bản. Có đoạn:
"Trung Quốc phải mong muốn chiếm chỗ ngồi của
cường quốc thế giới chứ có đâu tự bằng lòng bắt
chước xã hội Tây phương một cách thảm hại như Nhật
Bản trước đây!"
Theo
các chuyên gia, mặc dù chủ nghĩa dân tộc là một công
cụ hiệu quả cho chính quyền Trung Quốc gây thiện cảm
với người dân và đoàn kết họ vì một mục tiêu phát
triển chung, nhưng nó lại đe dọa khao khát "trỗi dậy
hòa bình" của Trung Quốc. Nó làm các nước khác lo
ngại, và là một trở ngại cho việc Trung Quốc xây dựng
hình ảnh như một người anh lớn đầy trách nhiệm.
Và
thuốc kích thích sẽ tăng liều!
Trung
Quốc tự coi mình là một dân tộc chỉ mong muốn trỗi
dậy hòa bình. Nhưng lịch sử cho thấy rất nhiều nước
lớn cũng đã tự vẽ mình như thế – cho đến khi tinh
thần dân tộc của họ biến thành cực đoan, và họ bắt
đầu bành trướng tầm ảnh hưởng chính trị, kinh tế,
quân sự, an ninh.
Khi
một nước lớn gia tăng lợi ích, tất yếu họ sẽ thấy
sự cần thiết phải hành động bảo vệ lợi ích của
mình. Nhất là nếu lợi ích ấy sinh ra từ thứ thuốc
kích thích mang tên chủ nghĩa dân tộc, thì họ không có
lý do gì để dừng lại. Nói cách khác, thứ thuốc kích
thích mang tên chủ nghĩa dân tộc này sẽ không ngừng
buộc người dùng phải tăng liều. Từ tinh thần dân tộc
tới chủ nghĩa cực đoan, bành trướng và bá quyền chỉ
là một bước ngắn so với lịch sử.
*******
(1)
"The Post-American World", NXB W.W. Norton & Co., tháng
4-2008. Tác giả Fareed Zakaria là BTV tờ "Newsweek".
Bản tiếng Việt "Thế giới hậu Mỹ" được
phát hành tại Việt Nam năm 2009.
(2)
Khách Gia (tiếng Anh: Hakka, tiếng Việt gọi là người
Khách hay người Hẹ) là một tộc Hán từ miền bắc
Trung Hoa di cư xuống miền Nam nước này. Ngoài ra, họ
cũng di tản đến nhiều nước khác ở Đông Nam Á. Tôn
Trung Sơn, Đặng Tiểu Bình, Lý Quang Diệu, Thaksin
Shinawatra… là những người Khách Gia nổi tiếng.
Bài
đăng trên Nhịp Cầu Thế Giới, ngày 17/5/2009
