- Nguyễn Anh Tuấn
 |
| Tác giả Nguyễn Anh Tuấn |
Tự
do đi lại là một trong những quyền tự nhiên căn bản
của con người. Quyền này chắc chắn xuất hiện trước
mọi loại hình nhà nước, gắn liền với đặc tính di
chuyển của loài người.
Điều
12 Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính
trị nêu rõ: “Bất cứ ai cư trú hợp pháp trên lãnh thổ
của một quốc gia đều có quyền tự do đi lại và tự
do lựa chọn nơi cư trú trong phạm vi lãnh thổ quốc gia
đó; Mọi người đều có quyền tự do rời khỏi bất kỳ
nước nào, kể cả nước mình; Những quyền trên đây sẽ
không phải chịu bất kỳ hạn chế nào, trừ những hạn
chế do luật định và là cần thiết để bảo vệ an
ninh quốc gia, trật tự công cộng, sức khỏe hoặc đạo
đức xã hội hoặc các quyền tự do của người khác, và
phải phù hợp với những quyền khác được Công ước
này công nhận”.
Như
vậy, chỉ "quyền lợi công" mới là cơ sở khả dĩ
duy nhất hợp lý để các nhà nước hạn chế quyền tự
do đi lại của công dân. Trên lý thuyết, "quyền lợi
công" này phải được định nghĩa rõ ràng "theo luật
định", tức được quy định chi tiết trong một luật
do Quốc hội ban hành, với một tinh thần tôn trọng quyền
con người hết sức nghiêm cẩn.
Thực
tế Việt Nam
Trái
với thông lệ quốc tế, quyền đặt ra các giới hạn về
tự do đi lại ở Việt Nam được giao cho hành pháp, mà
cụ thể là được quy định trong Nghị định
136/2007/NĐ-CP của Chính phủ.
Thiếu
nhận thức về quyền con người, Chính phủ Việt Nam vẫn
coi quyền tự do đi lại của công dân là do mình ban phát.
Điều này thể hiện rõ trong cách diễn đạt đầy tính
chất "xin-cho":
Điều
22.
1.
Thẩm quyền quyết định chưa cho công dân Việt Nam xuất
cảnh.
Không
gian cho quyền tự do đi lại của công dân Việt Nam theo
khuôn khổ của Nghị định này vốn đã tương đối chật
hẹp, với thẩm quyền "chưa cho xuất cảnh" được
ban phát cho nhiều cơ quan từ trung ương đến địa
phương. Đã vậy, cách hành xử của nhân viên công quyền
trên thực tế còn khiến không gian này trở nên chật hẹp
hơn.
Bằng
chứng là trong vài ngày gần đây, việc Công an Sài Gòn và Cục
Quản lý Xuất Nhập Cảnh liên tục chặn giữ các blogger
Châu Văn Thi, Nguyễn Ngọc Như Quỳnh (tức Mẹ Nấm), Nguyễn
Hoàng Vi (An Đổ Nguyễn), Đào Trang Loan (Hư Vô), Nguyễn Thảo Chi của Mạng Lưới
Blogger Việt Nam đã sai ở hai điểm sau:
Một
là, theo Nghị định 136, Công an Sài Gòn (có các cơ quan điều
tra cấp tỉnh) chỉ được phép chưa cho xuất cảnh các
công dân thuộc diện sau:
Điều
21. Công dân Việt Nam ở trong nước chưa được xuất
cảnh nếu thuộc một trong những trường hợp sau đây:
1.
Đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc có liên quan
đến công tác điều tra tội phạm.
2.
Đang có nghĩa vụ chấp hành bản án hình sự.
3.
Đang có nghĩa vụ chấp hành bản án dân sự, kinh tế;
đang chờ để giải quyết tranh chấp về dân sự, kinh
tế.
Những
blogger kể trên đều không nằm trong các diện được quy
định ở Điều 21, bởi vậy Công an Sài Gòn không có quyền
cấm họ xuất cảnh.
Hai
là, người ra quyết định chưa cho xuất cảnh phải có
văn bản thông báo cho công dân bị cấm (phân biệt với
văn bản do Cục Quản lý Xuất Nhập Cảnh lập ở sân bay). Đây là cơ
sở để xử lý trách nhiệm người đưa ra quyết định
trong trường hợp quyết định trái pháp luật. Tuy vậy
trong sự việc kể trên, các blogger đều không nhận được
văn bản cấm xuất cảnh của mình để làm căn cứ khởi
kiện hoặc khiếu nại sau này. Không khó để nhận ra ý
đồ trốn tránh trách nhiệm của những người ra quyết
định này.
Vẫn
biết luật pháp Việt Nam còn nhiều hạn chế so với
chuẩn mực quốc tế, đặc biệt là các nội dung liên
quan đến quyền con người. Tuy nhiên, việc một chính
quyền không tuân thủ luật pháp do chính nó đặt định
là minh chứng rõ nhất phủ nhận tính chính danh của nó.
Thực tế này tiềm ẩn khả năng đưa xã hội vào một
trạng thái vô luật, vô chính phủ.
Vì
sao nên nỗi?
Đây
không phải là lần đâu tiên chính quyền Việt Nam không
tuân thủ luật pháp do chính nó đặt ra, đặc biệt trong
lĩnh vực quyền con người. Hiện tượng này đã phổ
biến đến mức có thể coi là nguyên tắc cầm quyền của
chế độ toàn trị. Có hai khả năng:
Một
là chính quyền đang chơi trò hai mặt về nhân quyền. Nó
tham gia ký kết các công ước quốc tế và ban hành luật
pháp liên quan để thuyết phục cộng đồng quốc tế về
cam kết tôn trọng nhân quyền của nó, trong khi đó ở
trong nước, vì nhu cầu đàn áp, nó công nhiên phá vỡ
luật chơi do nó đặt ra.
Hai
là năng lực chính quyền quá yếu kém. Bộ máy công an
trị, nhân danh sứ mệnh "còn Đảng còn mình", phớt
lờ mọi quy định pháp luật của quốc gia và quốc tế,
miễn sao trấn áp thành công những đối tượng mà nó
coi là nguy hiểm với chế độ. Kết quả là, chính bộ
máy công an này là tác nhân lớn nhất hủy hoại tính
chính danh của chính quyền thông qua việc coi thường pháp
luật do chính quyền đó đặt định.
Dù
là trường hợp nào đi chăng nữa thì người bị thiệt
ở đây cũng vẫn là công dân khi họ bị tước đoạt đi
những quyền mà họ xứng đáng được hưởng.
Trước
các hành vi tùy tiện của Công an Cửa khẩu thuộc Bộ
Công an, các blogger nên chủ động tiến hành việc khiếu
nại hoặc khởi kiện ra tòa hành chính với Công an Sài Gòn.
