2013
với sự lớn mạnh không ngờ của XHDS
Vài
năm gần đây, một số khái niệm vốn lâu nay bị coi là
“nhạy cảm”, “đáng sợ” bỗng dưng xuất hiện trở
lại ở Việt Nam; mặc dù vẫn là “nhạy cảm”, vẫn
bị chính quyền nhìn nhận với một thái độ thù địch.
Đó là các khái niệm như: nhân quyền (không biết nếu
gọi là “quyền con người” thì có đỡ bị chính quyền
cảnh giác và ghét bỏ không?), tự do, dân chủ, và xã
hội dân sự (XHDS).
XHDS
không phải là chưa từng tồn tại ở Việt Nam. Ngược
lại, những hình thức kết giao tự nguyện - như các
hương, họ, phái, sinh hoạt nơi đền chùa, đình làng,
v.v. - đã từng rất phổ biến và là rường cột của
đời sống của người dân Việt Nam, ít nhất là ở nông
thôn miền Bắc, trong hàng thế kỷ. Thực sự chỉ đến
khi Đảng Cộng sản lên cầm quyền, với việc thi hành
các chính sách khắc nghiệt, cải cách ruộng đất, cải
tạo tư sản, biến xã hội thành trại lính nơi “mỗi
người dân là một chiến sĩ”, thì XHDS mới bị phá vỡ.
Tocqueville từng viết, đại ý là các chế độ độc tài
không cần người dân thương yêu chúng mà chỉ cần người
dân đừng thương yêu nhau và đừng kết hợp với nhau để
cho chúng dễ không chế một xã hội phân rã (Nguyễn Gia
Kiểng, Tổ quốc ăn năn, NXB Chúng Ta, 2012). Cho nên “Đảng
ta” không thích XHDS. Đảng coi đó là một “thủ đoạn
của diễn biến hòa bình” và kiên quyết “không để
các tổ chức XHDS bị lợi dụng”!
Song,
năm 2013, XHDS ở Việt Nam đã lớn mạnh như một sự bùng
phát vượt khỏi tầm kiểm soát của Đảng. Lần đầu
tiên, người dân công khai tuyên bố thành lập các hội,
các nhóm, diễn đàn, mà khỏi cần đến luật về hội
và mớ thủ tục “xin-cho” mà Đảng vẫn ưa dùng: Hội
Anh Em Dân Chủ, Mạng Lưới Blogger Việt Nam, Hội Phụ nữ
Nhân quyền, Hội Bầu bí Tương thân, v.v. Từ xuất phát
điểm ban đầu là những hội nhóm thành lập trên mạng,
họ đã “xuống đường” và có những hoạt động thực
tiễn: Nhóm Công dân tự do tổ chức dã ngoại nhân quyền
và phân phát Tuyên ngôn Quốc tế về Nhân quyền, No-U làm
thiện nguyện, Mạng Lưới Blogger Việt Nam đến các đại
sứ quán và tổ chức quốc tế để trao Tuyên bố 258.
Một số tổ chức NGO quy mô nhỏ trong nước, vốn lâu
nay chịu sự dò xét, giám sát của chính quyền, cũng đã
cố vươn dậy trong cái vòng kim cô chật hẹp, để góp
phần lên tiếng về tình hình nhân quyền ở Việt Nam.
Ngày Nhân quyền Quốc tế 10/12 có thể đã là một ngày
hội của XHDS và những công dân tự do nếu họ không bị
chính quyền ra sức chống phá, đàn áp: Chương trình “Tôi
tự do” bị ép hủy, các buổi kỷ niệm Ngày Nhân quyền
ở Hà Nội và TP.HCM bị trấn áp, blogger tham dự bị hành
hung và bị người của chính quyền tấn công bằng… mắm
tôm.
Nhưng
sự kết hợp của người dân, sự phát triển của XHDS,
là không thể bị phá hoại một lần nữa như thời kỳ Đảng còn tự tung tự tác tuyệt đối. Từng hội nhóm
mới vẫn ra đời và hoạt động ngày càng công khai. Sau
“chiến dịch 258”, Mạng Lưới Blogger Việt Nam tuyên bố
thành lập chính thức vào đúng ngày Quốc tế Nhân quyền.
Diễn đàn Xã hội Dân sự thành lập sau một tuyên bố
đòi các quyền dân sự - chính trị, một động thái mà Đảng coi như hành vi tự tiện, ngang nhiên - thì ra ngoài
sự kiểm soát của đảng mà lị. Báo Quân Đội Nhân Dân
gầm lên: “Gần đây, một số người lập ra cái gọi
là “diễn đàn xã hội dân sự” với ý định không úp
mở thúc đẩy “chuyển hóa” chế độ chính trị ở
Việt Nam”.
Hình ảnh No-U Việt Nam trong cuộc biểu tình chống Trung Quốc
ở Philippines. Nguồn ảnh: Reuteurs
Trong
sự lớn mạnh của XHDS năm 2013 này, còn có một sự kiện
đáng chú ý: Lần đầu tiên, các tổ chức XHDS của Việt
Nam đã có sự hợp tác (tất nhiên là ngoài bàn tay kiểm
soát của Đảng) với các tổ chức trong khu vực, đặc
biệt là ở Philippines. Tháng 7, No-U Việt Nam xuất hiện
trong cuộc biểu tình chống Trung Quốc do Liên minh Biển
Tây Philippines tổ chức. Tháng 10, một nhóm bạn trẻ ở
Việt Nam sang Philippines theo lời mời của Asian Bridge để
tìm hiểu về XHDS ở Philippines. Họ đã học, say mê và
vui thích, và đã trở về Việt Nam bất chấp việc bị
công an đe dọa, sách nhiễu. Sự can thiệp của chính
quyền vào những hoạt động dân sự bình thường, cuối
cùng, đã trở thành một trò lố bịch và vô duyên trong
mắt các bạn trẻ và cộng đồng quốc tế.
Nở
rộ “luật ngu”
Nói
từ giác độ điều hành vĩ mô, không ra những đạo luật
yếu kém, gây thiệt hại cho dân thì không phải là chính
quyền Việt Nam. Nói cách khác, ban hành những “luật
ngu” đã thành chuyện bình thường ở Việt Nam từ hàng
chục năm nay. Nhưng chỉ đến thời Internet, những yếu
kém ấy mới bị “phơi áo”, và 2013 là một năm đặc
biệt chứng kiến nhiều “luật ngu”: Nghị định 72 về
“quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông
tin trên mạng”, Nghị định 174 về “xử phạt vi phạm
hành chính trong lĩnh vực bưu chính, viễn thông, công nghệ
thông tin và tần số vô tuyến điện”, Nghị định 159
về “xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động báo
chí, xuất bản”, Nghị định 208 về “các biện pháp
phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý hành vi chống người
thi hành công vụ”, v.v.
Các
đạo luật ấy không chỉ “ngu” - chẳng hạn quy định
trang tin điện tử cá nhân không được cung cấp thông
tin tổng hợp - mà còn “ác”, bởi chúng nhằm hạn chế
quyền tự do của công dân, gây thiệt hại, phiền phức
cho xã hội và dành phần lợi về nhà nước với lý do
“để thuận tiện cho việc quản lý”. Vâng, để giúp
việc cai quản xã hội được dễ dàng thì cán bộ thi
hành công vụ có quyền nổ súng để phòng vệ, bắt giữ
người chống đối; chính quyền có quyền phạt tiền từ
30 triệu đến 50 triệu đồng với hành vi “tuyên truyền
chống Nhà nước” mà chưa đến mức truy cứu hình sự
(nôm na là chưa đủ chứng cứ để bắt mày thì tao cũng
phạt tiền được mày). Và với Nghị định 159 thì tất
cả các ngành nghề, đối tượng vốn coi báo chí là kẻ
thù tiềm tàng lâu nay, bây giờ đều có thể nghiễm
nhiên xử phạt báo chí, từ chủ tịch UBND cấp huyện
đến công an, bộ đội, cảnh sát biển, hải quan, cơ
quan thuế, quản lý thị trường.
Sự
xuất hiện nở rộ những đạo luật ngu và ác cho thấy
việc vi phạm nhân quyền ở Việt Nam đã trở thành có
hệ thống và được thể chế hóa. Nhưng nó cũng là biểu
hiện của sự kém cỏi và bất lực của chính quyền một
đảng trong công việc quản trị, điều hành đất nước.
Trò
hề sửa đổi Hiến pháp
Công
cuộc sửa đổi Hiến pháp của Đảng đã “kết thúc
thắng lợi” với việc Đảng có được bản hiến
pháp theo ý muốn: tiếp tục khẳng định vị trí “tiên
phong” và vai trò lãnh đạo của Đảng, lấy chủ nghĩa
Mác-Lê và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng.
Bản hiến pháp 2013 đạt được các mục đích Đảng đề
ra từ đầu là “thể chế hóa kịp thời đường lối,
các chủ trương, chính sách lớn”, “ghi nhận những
thành quả, thành tựu to lớn của đất nước” do Đảng
khởi xướng.
Đấy
là đứng trên giác độ lợi ích của Đảng. Còn từ
giác độ nhân quyền thì bản hiến pháp mới chẳng mang
lại lợi ích gì. Các quyền công dân “được ban phát”
về cơ bản vẫn như hiến pháp 1992. Khái niệm “quyền
con người” được đưa vào một cách chiếu lệ cho đúng
“mốt”. Ân xá Quốc tế nhận xét, bản hiến pháp đã
“liên tục đặt luật quốc gia lên trước quyền của
các cá nhân, kể cả những quyền đã được đề cập
trong các nghĩa vụ của Việt Nam trên cơ sở công ước
hiện hành”.
Đối
với xã hội, các đợt lấy ý kiến và thảo luận sửa
đổi Hiến pháp gây lãng phí khổng lồ. Trả lời BBC,
TS. Lê Đăng Doanh cho biết: “Các cuộc họp ấy tốn ngân
sách nhà nước 250 tỷ đồng, không kể chi phí thời
gian, cũng như không kể chi phí của các cấp, các ngành
tự chi ra, để dẫn đến là hầu như không có ý kiến
nào đóng góp đã được tiếp thu cả”.
Sự
lố bịch của màn kịch tưởng như không có giới hạn:
Ngày 3/4, tỉnh Bình Dương tổ chức họp báo công bố kết
quả lấy ý kiến nhân dân về sửa đổi Hiến pháp, theo
đó, số lượt ý kiến đóng góp từ ngày 12/3 tới ngày
27/3 trong toàn tỉnh lên tới 44.459.628 trên tổng dân số
1,7 triệu người. Trong số ý kiến đóng góp này, có
44.455.188 người tán thành nguyên văn với bản Dự thảo
Hiến pháp, chiếm tỷ lệ 99,99% dân số tỉnh Bình Dương.
Thật là một tỉnh cách mạng!
Báo
Quân Đội Nhân Dân số ra ngày 21/4 trích lời Uỷ ban
Thường vụ Quốc hội cho biết, “Sau 3 tháng triển khai
nghiêm túc, dân chủ Nghị quyết của Quốc hội, Chỉ thị
của Bộ Chính trị về tổ chức lấy ý kiến nhân dân
về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992, đã có hơn
26 triệu lượt ý kiến góp ý của cơ quan, tổ chức, cá
nhân về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992, với
28.140 hội nghị, hội thảo, tọa đàm lấy ý kiến góp
ý”. Mới ba tháng mà đã có đến hơn 28.000 cuộc họp.
Vấn
đề là, theo khảo sát “Chỉ số Công lý 2012” (UNDP,
Hội Luật gia Việt Nam, Trung tâm Nghiên cứu Phát triển
và Hỗ trợ Cộng đồng thực hiện), 42,4% dân chúng Việt
Nam không biết gì về hiến pháp hoặc chưa bao giờ nghe
nói đến. Với 57,6% còn lại thì có tới 23% không hề
biết Việt Nam đang tổ chức góp ý sửa đổi Hiến pháp.
Xét
cho cùng, đây có vẻ lại càng là một thành công to lớn
của Đảng: Đa số người dân sẽ thấy “tự nhiên thì Đảng đem Hiến pháp ra sửa”, “tự nhiên thì Đảng
kêu gọi toàn dân góp ý sửa đổi, rồi người ta góp ý
xong cũng chẳng để làm gì”. Dân chúng không hiểu và
do đó, không quan tâm; còn Đảng thì nghiễm nhiên có được
một hiến pháp mới hợp ý.
Tuy
nhiên, trong thời đại Internet, với sự phát triển của
truyền thông xã hội, những ý đồ của Đảng dù thế
nào vẫn bị không ít thì nhiều người nhận ra. Ít nhất
thì cái kết 97% đại biểu Quốc hội bỏ phiếu thông
qua dự thảo hiến pháp của Đảng cũng đánh dấu cảnh
hạ màn vụng về của một trò hề tốn kém.
O
ép nghệ sĩ và quyền tự do sáng tạo
Những
cái tên này gợi cho bạn điều gì: Asia 71, Thằng mõ 1 -
Cái nường 8x, Bụi đời Chợ Lớn, Đại gia, Cafe Cộng,
Zone 9?
 |
| Zone 9 bị ép giải tán. Nguồn ảnh: FB ca sĩ Nguyệt Ca Enci |
Năm
nay (cũng như mọi năm khác), chính quyền tiếp tục “tăng
cường công tác thanh kiểm tra, xử lý nghiêm” các trường
hợp văn nghệ sĩ lợi dụng... quyền tự do sáng tác để
“xuyên tạc, bôi nhọ, nói xấu” Việt Nam, tức là nói
những điều Đảng và Nhà nước không muốn nghe. Đầu
năm, đĩa Asia 71 bị cấm tại Việt Nam, 6 nghệ sĩ tham
gia bị cấm về nước biểu diễn. Tháng 5, CD “Thằng mõ
1 - Cái nường 8x” của nhạc sĩ Ngọc Đại bị thu hồi
và tiêu hủy. Tháng 6, phim “Bụi đời Chợ Lớn” bị
kiểm duyệt, cấm chiếu vì “không phản ánh đúng hiện
thực xã hội Việt Nam nói chung và TP.HCM nói riêng”.
Tháng 8, tiểu thuyết “Đại gia” của nhà văn Thiên Sơn
bị cấm phát hành vì “cường điệu quá mức” trong
việc phản ánh hiện thực xã hội. Cũng tháng 8, chuỗi
cửa hàng cafe Cộng của ca sĩ Linh Dung bị “ngả vạ”
vì “tội” chế Lenin toàn tập, xuyên tạc thơ Bác Hồ.
Cuối năm, tụ điểm vui chơi Zone 9 - “hợp tác xã nghệ
thuật”, nơi gặp gỡ ưa thích của bạn trẻ và giới
văn nghệ sĩ ở Hà thành - bị buộc phải đóng cửa từ
23/12 không rõ lý do. Chính quyền còn tiến hành “đuổi
kỳ cùng” các chủ kinh doanh ở Zone 9, cắt điện, nước
rõ sớm, không cho họ đủ thời gian để dọn đồ!
Nói
theo ngôn ngữ của Đảng, thì công tác quản lý văn hóa
hiện còn nhiều bất cập. Những người nắm quyền sinh
quyền sát với văn nghệ sĩ và các sản phẩm văn hóa
lại là những đầu óc thủ cựu và thấp văn hóa nhất.
Cái khổ cho Việt Nam là bất cập này lại là bất cập
chung, tồn tại ở mọi lĩnh vực, mọi ngành nghề chứ
không chỉ trong văn hóa-nghệ thuật. Và sự yếu kém của
lãnh đạo sẽ còn làm khổ dân chúng dài dài.
Việt
Nam vào Hội đồng Nhân quyền (HĐNQ) LHQ
Cuối
cùng thì, sau nhiều nỗ lực vận động ráo riết và cả
nỗ lực đấu tranh với “các thế lực thù địch” như
đám blogger phản động đã dám cả gan ra Tuyên bố 258
đòi Nhà nước sửa đổi luật pháp, hay cánh Human Rights
Watch, Amnesty International…, ngày 12/11, Việt Nam đã trúng
cử vào HĐNQ LHQ với 184/192 phiếu thuận. Trước đó,
ngày 7/11, Việt Nam cũng đã gấp rút ký Công ước Chống
tra tấn để thể hiện nỗ lực “hội nhập” với các
tiêu chuẩn chung của thế giới về nhân quyền.
Khỏi
phải nói, sự kiện Việt Nam trở thành thành viên HĐNQ
đã được truyền thông của Đảng đưa tin (gồm cả báo
chí chính thống lẫn dư luận viên) đưa tin hoan hỉ như
thế nào. Hoan hỉ đến mức không một tờ báo, một
trang mạng nào của Đảng nói rằng đây là cuộc bầu cử
chọn ra 4 ghế từ 4 ứng viên! Thành viên của HĐNQ cũng
là các nước có thành tích hữu hảo về nhân quyền
ngang ngửa Việt Nam: Trung Quốc, Nga, Ảrập Xê-út. Cách
đây hơn một thập niên, Lybia dưới thời Gaddafi còn là
chủ tịch của HĐ này.
Lời
yêu cầu Nhà nước sửa đổi, hoàn thiện luật pháp để
bày tỏ cam kết gia nhập HĐNQ dĩ nhiên không được đáp
ứng và đó là điều mà các blogger ra Tuyên bố 258 đã
lường trước. Họ, cũng như những người đấu tranh cho
nhân quyền - tự do ở Việt Nam, đều hiểu rằng, công
cuộc đấu tranh vì quyền con người sẽ còn rất dài, và
với việc Việt Nam gia nhập HĐNQ LHQ, tất cả chỉ vừa
mới bắt đầu.
