Buổi
điều trần kéo dài bao lâu?
Trước
kia (trong vòng UPR thứ nhất, từ năm 2008 đến hết năm
2011), theo quy định, mỗi buổi điều trần/ kiểm điểm
(review) của mỗi quốc gia kéo dài ba tiếng.
Từ
vòng thứ hai (2012-2016), thời gian điều trần/ kiểm điểm
của mỗi quốc gia tăng thêm nửa giờ, thành ba tiếng
rưỡi.
Các
nước làm gì trong buổi điều trần?
Mỗi
cuộc điều trần/ kiểm điểm được điều phối bởi
một nhóm ba quốc gia, nhóm này được gọi là “troika”.
Mỗi
buổi điều trần, hay kiểm điểm, như thế diễn ra dưới
hình thức một cuộc thảo luận trực tiếp giữa chính
phủ của quốc gia được/ bị kiểm điểm với các nước
thành viên khác của Liên Hợp Quốc, tại cuộc họp của
Nhóm Làm Việc về UPR.
Trong
cuộc thảo luận đó, bất kỳ thành viên nào của Liên
Hợp Quốc cũng có thể đặt câu hỏi chất vấn, bình
luận, hoặc đưa ra kiến nghị đối với chính phủ của
quốc gia được/ bị kiểm điểm. Nhóm troika giữ quyền
điều phối.
Năm
nay, troika trong phiên điều trần của Việt Nam gồm
Kazakhstan, Kenya và Costa Rica. Như vậy, tình hình khá thuận
lợi cho Đảng và Nhà nước, bởi hai trong ba quốc gia này
là hai nơi không sáng sủa gì trong bức tranh nhân quyền
thế giới. Kazakhstan là nước cộng hòa cuối cùng thuộc
Liên Xô cũ tuyên bố độc lập, Kenya là một nước nghèo
ở châu Phi, nền kinh tế còn nhập siêu trong quan hệ với
Việt Nam. Cả hai nước đều không thân thiện với xã
hội dân sự. (*)
Thảo
luận xong thì sao?
Trong
vòng ít nhất 48 giờ sau buổi thảo luận trực tiếp giữa
quốc gia được/ bị kiểm điểm với các nước thành
viên khác của Liên Hợp Quốc, nhóm troika sẽ soạn một
báo cáo, gọi là “báo cáo đầu ra”. Báo cáo đầu ra
này vừa đánh giá tình hình nhân quyền của quốc gia đó,
vừa tập hợp lại tất cả các bình luận và kiến nghị
của các nước khác.
Quốc
gia được/ bị kiểm điểm có quyền chấp nhận hoặc
bác bỏ bất kỳ kiến nghị nào. Việc chấp nhận hoặc
bác bỏ này cũng sẽ được ghi rõ trong báo cáo đầu ra.
Cuối
cùng, báo cáo đầu ra sẽ được thông qua tại một phiên
họp toàn thể sau đó của Hội đồng Nhân quyền Liên
Hợp Quốc. Tại phiên họp này, khối xã hội dân sự
cũng có thể tham dự và phát biểu ý kiến.
Trước tòa nhà trụ sở Liên Hợp Quốc ở New York, chiều 24/1/2014
Sau
UPR là gì?
Sau
khi thực hiện thủ tục Kiểm điểm Định kỳ Phổ quát,
quốc gia được/ bị kiểm điểm có trách nhiệm thực
hiện những kiến nghị được đưa vào bản báo cáo cuối
cùng; để rồi tới vòng UPR sau đó, họ sẽ tiếp tục
“lên thớt” để giải trình, điều trần về những gì
đã hoặc chưa làm được.
Các
tổ chức thuộc xã hội dân sự được tham gia như thế
nào?
Xã
hội dân sự, chẳng hạn, các tổ chức phi chính phủ, có
thể viết báo cáo riêng của họ, độc lập với nhà
nước, để đánh giá tình hình nhân quyền trong nước
mình (gọi là báo cáo của các bên liên quan).
Họ
cũng có thể tham dự phiên điều trần của quốc gia
được/ bị kiểm điểm. Cuối cùng, họ có quyền tham dự
phiên họp toàn thể của Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp
Quốc và có các bình luận tổng quan về bản báo cáo đầu
ra.
Chú
ý là khối xã hội dân sự hoàn toàn có thể đánh giá
và báo cáo về tình hình nhân quyền ở nước mình cho
Liên Hợp Quốc. Điều này đã được đảm bảo bởi
chính cơ chế UPR của Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp
Quốc. Theo đó, các tổ chức phi chính phủ có quyền tố
cáo những vi phạm nhân quyền tại nước mình ra thế
giới mà không bị coi là “thế lực thù địch chống
phá chính quyền, bôi nhọ đất nước”.
Mọi
hành vi của nhà nước nhằm trả thù, trả đũa xã hội
dân sự nói chung và những người tố cáo nói riêng, đều
là đi ngược lại với các cơ chế nhân quyền của Liên
Hợp Quốc.
Trong
cuộc gặp chiều 24/1/2014 tại trụ sở Liên Hợp Quốc ở
New York với phái đoàn vận động cho nhân quyền Việt
Nam, bà Aida Martirous-Nejad, quan chức nhân quyền của Văn
phòng Cao ủy Liên Hợp Quốc về Nhân quyền, cũng đã
nhấn mạnh điều này và yêu cầu những thành viên trong
đoàn theo sát các hoạt động của chính quyền “hậu
UPR”, báo cáo ngay cho Liên Hợp Quốc về những hành động
mang tính chất trả đũa, đàn áp nếu có.
(*)
Nếu không có gì thay đổi, phái đoàn vận động về
nhân quyền cho Việt Nam, gồm đại diện các nhóm dân sự
Mạng Lưới Blogger Việt Nam, Dân Làm Báo, No-U Việt Nam,
Con Đường Việt Nam, Hội Phật Giáo Hòa Hảo, Hội Ái
hữu Tù nhân Chính trị và Tôn giáo, sẽ có cuộc gặp
với Costa Rica – một trong ba nước thành viên nhóm troika
kỳ UPR này – vào trước ngày diễn ra phiên điều trần
của Việt Nam, tức là trước 5/2/2014.
Bài viết sử dụng tư liệu của Văn phòng Cao ủy Liên Hợp Quốc về Nhân quyền. Bài đã được đăng tại: http://danlambaovn.blogspot.com/2014/01/ngan-gon-ve-upr-tiep-theo.html#.UuZfYxD-LIU
