- Trịnh Hữu Long - Nguyễn Anh Tuấn - Phạm Đoan Trang
Thứ sáu, ngày 25/4/2014, trao đổi với tờ báo “nhà trồng
được” là Công An Nhân Dân, Trung tướng Hoàng Kông Tư, Thủ trưởng Cơ quan ANĐT Bộ
Công an, tuyên bố đại ý: Vào cùng ngày, Cơ quan ANĐT Bộ Công an đã khởi tố một vụ
án hình sự về tội vu khống, liên quan đến bài báo “Dương Chí Dũng và những triệu
đô la” của phóng viên Nguyễn Hùng trên BBC tiếng Việt.
Đáng chú ý là bài báo của phóng viên Nguyễn Hùng chỉ mới
đăng trên BBC Việt ngữ vào thứ năm, ngày 24/4. Nghĩa là vừa đăng hôm trước, thì
hôm sau Cơ quan ANĐT đã khởi tố liền. Đồng thời chỉ trong vòng 24 tiếng đồng hồ,
cơ quan ấy cũng đã kịp “xác minh, làm rõ và xác định” một người tên Tiệc nào đó
là ông Ngô Xuân Tiệc, sinh năm 1961, thường trú tại 277 Phạm Văn Hải, quận Tân
Bình, Thành phố Hồ Chí Minh, là Chủ tịch, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần đầu tư
phát triển Tâm Sinh Nghĩa. Chưa hết, Cơ quan ANĐT còn kịp buộc được ông Tiệc
này “viết bản tường trình cam đoan, khẳng định hoàn toàn không có sự việc như
Dương Chí Dũng khai”.
Mọi sự diễn ra quả là nhanh chóng. Tướng Tư nói thêm: “Quá trình điều tra, nếu xác định phóng
viên Nguyễn Hùng đang làm việc ở Ban Việt ngữ đài BBC ở Vương quốc Anh là tác
giả bài báo thì Cơ quan ANĐT sẽ tiến hành các thủ tục cần thiết yêu cầu cơ quan
tư pháp Vương quốc Anh hỗ trợ triệu tập phóng viên Nguyễn Hùng về Việt Nam để
điều tra… và xử lý theo quy định của pháp luật…”.
Bài trao đổi của tướng Tư với cơ quan ngôn luận của ngành
có thể cho chúng ta thấy hai điều: Thứ nhất, ông hiểu rất ít về báo chí. Thứ
hai, ông có cách hành xử của người tưởng mình là ông trời (con).
 |
| Ảnh không rõ nguồn |
Không
phải cứ thích kết tội báo chí là kết tội được
Ở đây, cần phải nói rõ là ông Tư không hiểu về báo chí
nói chung và các nguyên tắc chung của nghề báo, chứ không phải thứ báo chí công
cụ mà Đảng và Nhà nước vốn quen xài ở Việt Nam.
Một cách chung nhất thì có thể nói rằng việc đưa thông
tin sai sự thật làm ảnh hưởng đến uy tín của một cá nhân/ tổ chức cấu thành một
thứ tội trong báo chí, gọi là tội vu khống, bôi nhọ (defamation/ slander/
libel). Trên tinh thần bảo vệ quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận, các nền luật pháp cũng như các nền báo chí lớn trên
thế giới (Mỹ, Anh) đều không hình sự hóa tội này, đặc biệt khi người nại rằng họ
bị báo chí làm mất uy tín lại là người của công chúng (public figure), nghĩa là
bao gồm cả quan chức chính quyền.
Tại Mỹ, Tu chính án số 1 bảo vệ tuyệt đối các quyền tự do
tư tưởng, trong đó có quyền tự do báo chí: “Quốc hội không làm luật để tôn xưng
sự khai lập một tôn giáo, hoặc ngăn cấm sự tự do hành đạo, hoặc hạn chế tự do
ngôn luận, hoặc tự do báo chí, hoặc quyền của người dân được tụ tập ôn hòa và
quyền ra yêu sách buộc chính phủ sửa sai những bất công”. Luật pháp cho nhà báo
quyền được viết về gần như tất cả mọi thứ và hầu như luôn được miễn trách nhiệm
hình sự khi họ chỉ trích quan chức chính quyền. Thậm chí nhà báo không bị yêu cầu
phải đưa tin có trách nhiệm, công bằng. Mike Farrell, một giáo sư về truyền
thông và luật báo chí Mỹ, từng nhận định: “Tu chính án số 1 không buộc nhà báo
phải công bằng, phải nghiên cứu toàn diện các vấn đề, phải phản ánh câu chuyện đặt trong bối cảnh của nó, phải nhận lỗi, xin lỗi”. (Đấy là chưa nói thêm, Tu chính
án số 1 không để cho chính quyền có quyền cấp thẻ nhà báo.)
Trong một án lệ nổi tiếng năm 1964, Sullivan kiện New
York Times, Chánh án Tòa án Tối cao Hoa Kỳ Brennan ra phán quyết rằng quan chức
nhà nước chỉ có thể được phục hồi danh dự nếu chứng minh được là việc báo chí
đưa tin sai sự thật xuất phát từ dụng ý xấu, nói cách khác là cố tình tung tin
sai. Nhưng điều này rất khó chứng minh, cho nên có thể thấy là quan chức, nếu
kiện báo chí cũng khó mà thắng. Với án lệ này, báo chí Mỹ được bảo vệ gần như
tuyệt đối.
Trong Bộ luật Hình sự của Việt Nam, “dụng ý xấu” được diễn
giải là “bịa đặt, loan truyền những điều biết rõ là bịa đặt nhằm xúc phạm danh
dự hoặc gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người khác…” (Điều 122).
Trường hợp phóng viên Nguyễn Hùng của BBC (người mang hai quốc tịch Việt Nam và
Anh), Cơ quan ANĐT chưa cần biết ông Hùng có “biết rõ là thông tin bịa đặt” hay
không mà đã vội khép tội, quả là nhanh chóng lắm thay! Dù sao đi nữa, trách nhiệm
chứng minh thông tin đó là bịa đặt và ông Hùng cố ý loan truyền thuộc về cơ
quan ANĐT. Nếu không chứng minh được thì quý cơ quan thua.
So với Mỹ, luật pháp Anh ít bảo vệ nhà báo hơn. Tiền bồi
thường thiệt hại danh dự cho các nạn nhân của báo chí trong các vụ liên quan đến
tội “libel” khá cao, có thể lên tới hơn 500.000 bảng Anh (gần 1 triệu USD) như
trong một vài vụ nổi tiếng. Nhưng luật pháp Anh cũng quy định quyền miễn trừ
dành cho báo chí, chẳng hạn như khi phản ánh một vấn đề thuộc về lợi ích công
(và/ hoặc được công chúng quan tâm) theo một cách có trách nhiệm; khi đó, báo chí được
miễn trừ ngay cả khi thông tin họ phản ánh không đúng sự thật. Chánh án Donald
Nicholls còn đưa ra một danh sách 10 tiêu chí mà báo chí, căn cứ vào đó, có thể
được miễn trách nhiệm, chẳng hạn giọng điệu, ngôn ngữ của bài báo – chú ý rằng
báo chí được quyền nêu nghi vấn và/hoặc kêu gọi tiến hành điều tra – và thời
gian tác nghiệp hay là “độ nóng” của sự kiện – rõ ràng là trong nhiều tình huống
cần đưa tin gấp rút, liên quan đến lợi ích công, nhà báo có thể không có điều
kiện kiểm chứng thông tin. (Đó là chưa kể, ngay cả nếu BBC Việt ngữ gọi điện từ
nước ngoài về cho một cán bộ nào đó của Bộ Công an để kiểm chứng thông tin,
cũng gần như chắc chắn 100% là không có câu trả lời).
Một điều quan trọng là ở các nền luật pháp bảo vệ quyền
con người, “tội” đưa tin sai sự thật của báo chí không bao giờ bị hình sự hóa
và càng không có chuyện nhà báo bị bỏ tù. Ở Việt Nam thì khác: Đưa tin đúng hay
sai sự thật, không cần biết, nhưng hễ động chạm các ông trời con thì nhà báo chắc
chắn bị xử lý nghiêm khắc, bao gồm cả đi tù.
Đối với báo chí Việt Nam, luật pháp dĩ nhiên chỉ là công
cụ để Nhà nước quản lý báo chí và định hướng tư tưởng nhân dân. Các tội liên
quan đến “bảo vệ lợi ích, uy tín, danh dự, nhân phẩm” chỉ được dùng để bảo vệ
các quan thôi, còn với dân thường mà nhất là “thế lực thù địch, phản động”
thì báo chí cứ việc vô tư mà mạt sát, vu khống. Điều đó thì chắc ông Hoàng Kông
Tư và Bộ Công an biết rõ.
Ảnh không rõ nguồn
Có dẫn
độ được không?
Liên quan đến việc dẫn độ tội phạm, đầu năm 2009, Anh và
Việt Nam có ký Hiệp định Tương trợ Tư pháp. Theo đó, về phía Anh, cơ quan nhà
nước có thẩm quyền nhận yêu cầu dẫn độ tội phạm là Quốc vụ khanh (Secretary of
State) và Tổng cục Thuế vụ và Hải quan (HMRC). Phía Việt Nam, cơ quan duy nhất
có thẩm quyền gửi yêu cầu dẫn độ là Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao. Vì đơn vị
này lâu nay vốn dĩ “phối hợp ăn ý” với an ninh, công an, cho nên Cơ quan ANĐT của
ông Kông Tư có thể dễ dàng có được yêu cầu dẫn độ cộp dấu của Viện Kiểm sát, nếu
muốn.
Tuy nhiên, Nhà nước Việt Nam đòi Anh dẫn độ ông Nguyễn
Hùng (mang hai quốc tịch Anh và Việt) là một chuyện, Anh có đồng ý không lại là
chuyện khác. Nhìn chung, việc dẫn độ có khả năng được thực hiện với các tội
nghiêm trọng như khủng bố, giết người, chứ chẳng nhà nước có chủ quyền nào lại
dẫn độ một công dân của mình vì người đó đã… viết báo động chạm tới quan chức của
nước khác (!). Bên cạnh đó, Điều 4 Hiệp định Tương trợ Tư pháp cũng quy định rõ về
các trường hợp “Từ chối Hỗ trợ”, chẳng hạn, từ chối:
- nếu như việc dẫn độ ảnh hưởng đến chủ quyền, an ninh,
trật tự công cộng và các lợi ích căn bản khác của bên nhận được yêu cầu dẫn độ;
- nếu như yêu cầu dẫn độ liên quan đến những thủ tục khởi tố hình
sự có động cơ chính trị;
- nếu như bên yêu cầu dẫn độ (Việt Nam) không đáp ứng được
các quy định của luật pháp Anh về “phạm tội ở cả hai nước”.
“Phạm tội ở cả hai nước” (dual criminality) là một quy định
trong luật liên quan đến dẫn độ ở nhiều quốc gia, kể cả Anh; theo đó, một nghi
phạm chỉ có thể bị dẫn độ từ một nước A sang một nước B để chịu xét xử vì vi phạm
luật nước B, nếu ở nước A cũng có luật tương tự.
Do vậy, nếu pháp luật ở Anh không hình sự hóa việc nhà
báo đưa tin không vừa ý cơ quan công quyền, thì theo nguyên tắc “dual
criminality”, ông Nguyễn Hùng không thể bị dẫn độ khỏi Anh để sang một nước mà
tại đó ông sẽ bị kết tội.
Nguồn: Tuổi Trẻ.
Khởi
tố để làm gì?
Khó mà tin rằng Hoàng Kông Tư không biết những
nguyên tắc nêu trên khi ngành công an của ông có cả một văn phòng Interpol
chuyên phụ trách lĩnh vực hợp tác quốc tế, dẫn độ tội phạm và điều tra xuyên quốc
gia.
Nhưng, nếu biết chắc việc Vương quốc Anh dẫn độ phóng
viên Nguyễn Hùng là bất khả thi, tại sao tướng Tư lại chủ động “mượn” báo ngành
công an để phát lệnh khởi tố và đưa ra yêu cầu dẫn độ như trên? Nói nôm na là,
biết rằng không thể, hà cớ gì vẫn làm?
Có thể lý giải hành động của tướng Tư khi giả định là dường
như ông ta có một mục tiêu khác và việc khởi tố phóng viên Nguyễn Hùng chỉ là
cái cớ.
Vậy mục tiêu đó là gì?
Có người đoán rằng tướng Tư muốn “rung cây dọa khỉ”: đưa
nhà báo Nguyễn Hùng ra để dọa các facebooker, blogger trong nước. Nhưng giả định
này bất hợp lý ở mấy điểm sau:
(1) Mục tiêu dọa
nạt chỉ thực sự đạt được khi Vương quốc Anh dẫn độ ông Nguyễn Hùng cho Việt Nam xử
lý. Mà điều này chắc chắn sẽ không xảy ra, như phân tích ở trên; vậy thì làm
sao có thể khiến các blogger và facebooker sợ được?
(2) Ông Nguyễn
Hùng sống ở nước ngoài, quốc tịch Anh, làm việc cho một hãng thông tấn quốc tế
lớn trong khi các blogger thì sống trong nước, quốc tịch Việt Nam và chỉ hoạt
động một cách độc lập. Khác nhau về hoàn cảnh và thế đứng như vậy, làm sao mà
việc người này bị bắt có thể khiến người kia sợ sệt cho được? Vả lại, lâu nay
chính quyền bỏ tù hàng chục blogger, cũng đã đủ cho mục tiêu dọa nạt của họ,
đâu cần phải thêm vào danh sách một nhà báo quốc tế như ông Nguyễn Hùng mà cho dù
có bắt được chính quyền cũng sẽ gặp phải những tổn thất nặng nề về mặt ngoại
giao và hình ảnh quốc tế.
Như vậy, sẽ là hợp lý hơn khi giả định rằng, lệnh khởi tố
dường như không phải nhắm vào người bị khởi tố mà có hơi hướng phục vụ cho một
mục tiêu nội bộ nào đó, đặc biệt khi xem xét đến bối cảnh là phiên tòa xử Dương
Chí Dũng đang có những diễn biến mới và chưa thể ngã ngũ trong thời gian ngắn.
Mức độ xác thực của giả định trên sẽ chỉ được đánh giá sớm
nhất là sau khi phiên tòa Dương Chí Dũng kết thúc. Nhưng dù kết cục có là thế
nào đi chăng nữa, báo chí và dư luận Việt Nam, một lần nữa, buồn thay, vẫn chỉ
là những lá bài trong canh bạc chính trị của các phe.
Bài liên quan (cùng tác giả): Ý đồ xấu của Nguyễn Như Phong
Bài liên quan (cùng tác giả): Ý đồ xấu của Nguyễn Như Phong
