Washington DC – Sáng 9/7/2014, tại Quốc hội Hoa Kỳ, một nhóm 5 dân biểu của
đảng Dân chủ đã tổ chức họp báo để bày tỏ quan điểm phản đối Hiệp định Đối tác
Kinh tế Chiến lược Xuyên Thái Bình Dương (TPP), cho rằng TPP không thể thành
công.
5 vị dân biểu, gồm Loretta Sanchez và George Miller (bang
California), Rosa DeLauro (bang Connecticut), Louise Slaughter (bang New York),
và Donna Edwards (bang Maryland), nêu những lý do họ phản đối TPP. Những lý do
này xoay quanh các vấn đề liên quan đến an toàn thực phẩm, bất bình đẳng về
thương mại, quyền của người lao động, quyền của phụ nữ và cộng đồng LGBT, và thủ
tục ký gấp (fast-track) mà theo đó, Quốc hội Mỹ sẽ bị hạn chế khả năng can thiệp
vào tiến trình TPP.
TPP là một hiệp định mậu dịch lớn mà hiện
nay Mỹ, Việt Nam, và 10 quốc gia khác ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương đang đàm
phán gia nhập (chưa có Trung Quốc). Nếu thành công, TPP hứa hẹn sẽ tạo ra một
thị trường rộng lớn (12 nước) với kim ngạch mậu dịch hàng nghìn tỷ USD, thúc đẩy
phát triển và hội nhập về kinh tế, tạo công ăn việc làm, v.v. Tuy nhiên, đó mới là tham vọng mà các chính phủ đặt vào TPP. Trên thực tế, hiệp định này bị giới hoạt động bảo vệ nhân
quyền, môi trường ở nhiều nước phản đối gay gắt, vì các lý do như: quá trình
đàm phán không minh bạch, có những điều khoản không bảo vệ quyền lợi của người
tiêu dùng (liên quan đến bảo vệ sở hữu trí tuệ trong TPP, giá thuốc có thể sẽ đắt
hơn, kể cả thuốc trị AIDS)…
Nhân quyền, đặc biệt quyền của người lao động (labour
rights), là vấn đề mà nhiều cá nhân và NGO bảo vệ quyền con người đặt ra cho
các nhà nước khi đàm phán về TPP. Tại cuộc họp báo phản đối TPP, dân biểu
Loretta Sanchez tuyên bố: “Đã 8 năm trôi qua kể từ khi Việt Nam được gia nhập Tổ
chức Thương mại Thế giới (WTO) và hưởng Quy chế Mậu dịch Bình thường Vĩnh viễn
(PNTR), nhưng tình hình nhân quyền ở Việt Nam vẫn chưa được cải thiện. Vẫn còn
những người dân Việt Nam bị ép phải lao động trong điều kiện tồi tệ, phải sống
trong nhà ổ chuột và không đảm bảo vệ sinh. Họ làm việc 12-15 tiếng mỗi ngày và
chỉ được trả công trung bình 70 đôla một tháng, và có nhiều trường hợp không được
trả xu nào. Họ không có bảo hiểm y tế và đặc biệt, không được hưởng quyền của
người lao động. Bộ Lao động Hoa Kỳ xếp Việt Nam vào danh sách bốn nước, nơi có
bằng chứng cho thấy hàng may mặc được sản xuất bởi nạn lao động cưỡng bức và
lao động trẻ em”.
Trước đó, vào ngày 29/5, 153 dân biểu của đảng Dân chủ
cũng gửi một lá thư đến Đại diện Thương mại Michael Froman, yêu cầu ông này phải
đảm bảo rằng cải thiện quyền của người lao động là một điều kiện của quá trình
đàm phán gia nhập TPP, đặc biệt đối với các nước có cả một lịch sử dài vi phạm
quyền công nhân như Việt Nam, Malaysia, Brunei và Mexico, mà cụ thể hơn nữa là
Việt Nam. Lá thư nêu rõ: “Tất cả các quốc gia thành viên của TPP, kể cả Việt
Nam, phải thực thi triệt để các nghĩa vụ về quyền lao động, quy định trong TPP,
bao gồm cả các quyền liên quan đến việc lập hội (công đoàn độc lập – NV) và đàm
phán tập thể (giữa chủ lao động và người lao động – NV)”.
“Luật pháp Việt Nam quy định tất cả các công đoàn đều phải
trực thuộc Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam – cơ quan tự giới thiệu họ là “thành
viên trong hệ thống chính trị của xã hội Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng
sản Việt Nam” (Điều 1, Luật Công đoàn – NV chú thích)” – và như vậy đã vi phạm
quyền của người lao động là được thành lập và tham gia các công đoàn độc lập do
chính mình tự lựa chọn” – lá thư của 153 dân biểu nêu rõ.
Bà Loretta Sanchez (bang California) phát biểu tại cuộc họp báo.
Ảnh: Lilly Nguyen
* * *
Dưới đây là bài trình bày của tôi tại cuộc họp báo ngày
9/7/2014 (bản tiếng Anh)
TẠI SAO TPP KHÔNG NÊN ĐƯỢC KÝ KẾT
Cảm ơn các quý vị đã mời tôi đến đây để trình bày về những
vi phạm quyền lao động ở Việt Nam, và tại sao TPP không nên được ký kết với một
nước thành viên như vậy.
Vào ngày 26/6/2014, Đỗ Thị Minh Hạnh, 29 tuổi, nhà hoạt động
về quyền công nhân, đã được trả tự do, và đây là một tin tốt. Nhưng tin tốt ấy
không làm thay đổi sự thật là quyền của người lao động, cùng với các quyền đất
đai và quyền tự do biểu đạt, có lẽ đang là ba thứ quyền bị vi phạm trên diện rộng
nhất và nghiêm trọng nhất ở Việt Nam hiện nay.
Mỗi năm ở Việt Nam xảy ra hằng trăm vụ đình công của công
nhân, và 95% trong số này bị coi là bất hợp pháp. Vì sao vậy? Bởi vì, căn cứ Bộ
luật Lao động và Luật Công đoàn hiện hành – vốn vẫn không công nhận công đoàn độc
lập – thì các cuộc đình công ấy không thể nào mà hợp pháp được.
Sự thật là tất cả các công đoàn đều bất hợp pháp, chỉ trừ
công đoàn độc quyền của nhà nước là Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam. Chủ sở hữu
công đoàn này là Đảng Cộng sản Việt Nam, lãnh đạo công đoàn là cán bộ của Đảng,
và điều lệ của công đoàn là nhằm bảo vệ quyền lợi của Đảng. Thậm chí chúng tôi
còn có một tài liệu lưu hành nội bộ trong Tổng Liên đoàn, theo đó, Tổng Liên
đoàn đề nghị cơ quan công an bắt giữ, xử lý các công nhân tổ chức đình công.
Tất cả các công đoàn, muốn hoạt động, đều phải đăng ký với
Tổng Liên đoàn. Và theo quy định của pháp luật thì chỉ có các công đoàn có đăng
ký đó mới được phép tổ chức đình công. Bộ luật Lao động cũng bắt buộc công nhân
phải thực hiện quá trình hòa giải trước rồi mới được tiến hành đình công. Với
những đòi hỏi khắc nghiệt như vậy, có thể hiểu ngay tại sao 95% đình công ở Việt
Nam lại là bất hợp pháp.
Tương tự, 95% các cuộc đình công mỗi năm liên quan đến vấn
đề tiền lương. Kể từ năm 2008 khi Việt Nam bắt đầu sa vào suy thoái kinh tế,
công nhân là tầng lớp bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Họ phải sống với mức
thu nhập thấp kém, phải làm việc ngoài giờ không được bù đắp, nhiều người không
có bảo hiểm, nhất là ở khu vực tư. Điều kiện lao động cũng sa sút và nạn ngộ độc
tập thể diễn ra ở nhiều nơi.
Cách đây mới hơn một tuần, 200 công nhân ở một công ty tại
TP.HCM đã bị ngộ độc. Trước đó, vào ngày 15/5/2014, hơn 500 công nhân ở Thanh
Hóa cũng bị ngộ độc vì dùng nước uống nhiễm độc do công ty cung cấp. Và đấy chỉ là những vụ việc
được dư luận biết đến. Chắc hẳn phải có rất nhiều vụ tương tự xảy ra ở Việt Nam
mà không ai hay biết và cũng chẳng ai phải chịu trách nhiệm.
Cưỡng bức lao động cũng là một sự vi phạm quyền lao động
khác nữa. Chúng tôi được nghe các tù nhân lương tâm phản ánh về tình trạng tù nhân
bị bóc lột, bị sử dụng cho việc sản xuất hàng may mặc, đồ mộc, bóc hạt điều…
Thưa quý vị,
Chúng tôi biết rằng, nếu bị phát hiện vi phạm quyền lao động,
nhà nước Việt Nam có xu hướng muốn nộp tiền phạt (và tiền phạt đó lại đổ lên đầu
doanh nghiệp) thay vì chịu tăng thuế suất.
Chúng tôi cũng hiểu rằng với việc trả tự do sớm cho Đỗ Thị
Minh Hạnh, nhà nước Việt Nam chỉ muốn thể hiện với thế giới rằng họ tôn trọng
quyền của người lao động.
Thưa quý vị,
Tôi đã nói nhiều về những vi phạm quyền lao động, còn bây
giờ tôi muốn kết thúc bài trình bày của mình bằng cách lưu ý quý vị rằng vẫn có
ánh sáng cuối đường hầm. Facebook hiện rất phổ biến ở Việt Nam, giúp kết nối mọi
người, và có hàng chục NGO “không đăng ký” đang tích cực hoạt động bảo vệ và
thúc đẩy quyền con người (*).
Tôi muốn nói với quý vị rằng: Không thể có hiệp định
thương mại nào được ký kết nếu quyền của người lao động không được thực thi.
Hãy coi việc thực thi quyền ấy như là điều kiện tiên quyết của bất kỳ hiệp định
thương mại nào. Người dân Việt Nam chúng tôi mong muốn kinh tế thịnh vượng,
nhưng phát triển kinh tế phải đi đôi với các quyền tự do. Xin quý vị hãy đồng
hành cùng chúng tôi trên con đường này.
(*) VOICE, Liên đoàn Lao động Việt Tự do, v.v.
