- Russell Brandom/The Verge
- Người dịch: Lê Quốc Tuấn
Một công cụ được thiết kế nhằm chống quấy nhiễu mạng
(troll) đang được sử dụng để đàn áp giới bất đồng chính kiến
"Toàn quân trong doanh trại và ngoài doanh trại tập
hợp". Đó là một dòng đăng tải được đọc thấy trên Facebook. "Đọc kĩ
điều lệnh trước khi xuất quân". Một vài dòng sau đó. "Không comment.
Không chửi. Chỉ report".
Lối nói chuyện là theo kiểu nhà binh, nhưng họ không phải
là những người lính. Đó là một cuộc tấn công trên Facebook, được tiến hành vào
ngày 12 tháng 7 nhằm chống lại một trang mạng tin tức độc lập Việt ngữ mang tên
là Tin Khmer Krom. Phía dưới dòng tải trên, hàng chục ý kiến tham gia ủng hộ:
"Chết mẹ chúng nó đi. Chúng ta hãy dứt điểm nó" và "Mình đã thiết
lập hàng chục tài khoản cho việc này", "Không comment. Không chửi. Chỉ
report".
Thì ra, tờ báo đã phê phán chính phủ quá gay gắt, và mặc
dù hầu hết những người bình luận là dân thường, nhưng họ đã sẵn sàng tập hợp lại
để đảm bảo là tờ báo không thể tiếp tục đưa ra các quan điểm phê phán nữa.
Chiến lược thật đơn giản - chỉ cần dồn đủ các báo cáo lạm dụng để tháo trang mạng
đó ra khỏi Facebook, cắt đứt một cách hiệu quả nó với người đọc. Đó là một chiến
thuật đáng ngạc nhiên, nhưng có kết quả. Các nhóm người Việt đã đếm được đến 44
nhà báo và nhà hoạt động khác nhau bị đánh sập tài khoản trong những tháng gần
đây. Đối với nhiều người, như facebooker Libety Melinh đã gặp phải: Việc đóng
tài khoản của cô trở thành một gián đoạn vĩnh viễn.
Đây không phải là lần đầu tiên các nhà hoạt động gặp phải
những rắc rối trên Facebook. Mặc dù dịch vụ này có vai trò rất được hoan nghênh
trong Mùa Xuân Ả Rập, nhưng đấy cũng là nơi mà các chế độ thù nghịch và những
người ủng hộ họ có thể dùng để truy đuổi các nhân vật đối lập, dù đó là tin tặc
thân Assad ở Syria hay những kẻ quấy rối (troll) thân Putin ở Nga. Tuy nhiên,
Việt Nam là nơi đầu tiên mà chính sách của chính Facebook được chọn làm môi trường
cho các cuộc tấn công - đặc biệt, nút "Báo cáo lạm dụng" của dịch vụ
đã được sử dụng để cảnh báo rằng nội dung ấy là "kích động hận thù" hoặc "không thích hợp".
Nút này được thiết kế để bảo vệ người sử dụng Facebook khỏi các lạm dụng và đe
dọa tương tự thường diễn ra tràn lan trên Twitter và Tumblr, nhưng như cuộc tấn
công đã cho thấy, việc bảo vệ ấy cũng có thể được tận dụng như một công cụ để
bóp nghẹt những chính kiến bất đồng.
Facebook cho biết nút "báo cáo lạm dụng" chỉ là
một trong nhiều công cụ mà công ty dùng để xem xét khi loại bỏ nội dung.
"Thuyết phục nhiều người báo cáo một điều gì đó sẽ không khiến các thông
tin bị gỡ xuống hoặc bị ẩn đi trừ khi có điều gì vi phạm đến chính sách của
chúng tôi", người đại diện FB nói. Nhưng thật không rõ là Trang và các nhà
báo khác đã vi phạm gì, đặc biệt khi hầu hết các trang facebook ấy đều được phục
hồi sau đó. Và, Facebook từ chối không bình luận gì về các trường hợp cụ thể tại
Việt Nam.
Tuy nhiên, mô thức phá hoại đã trở nên rõ ràng sau hàng
chục trường hợp. Nếu nhiều người xúm vào một trang hoặc một cá nhân nào đó để báo cáo đủ số lượng, họ có thể đá người ấy ra khỏi Facebook. Đội quân ủng hộ chính quyền ở Việt
Nam biết được điều đó và họ đã sử dụng nó để phá hoại.
"Hiện nay, cả trăm trang đã bị đánh sập"
Đối với nhà báo Phạm Đoan Trang, điều ấy có nghĩa là
không gian tự do của Facebook đã trở nên bị kiểm soát hiệu quả bởi các đối thủ
chính trị của cô. "Họ gia tăng việc báo cáo này từ giữa tháng sáu,"
Trang nói, "hiện nay, cả trăm trang đã bị đánh sập", cả trang cá nhân
và các trang báo lớn hơn. Nói chung, những trang mạng ấy đã bị tháo gỡ khỏi trực
tuyến vì các cuộc tấn công trên Facebook giống như cuộc tấn công đã nhắm vào
Trang - nghĩa là một nhóm đông tất cả mọi người cùng lúc đều nhấn nút báo cáo lạm
dụng. Thế là bất cứ thông tin gì từng được nỗ lực hiển thị đều bị triệt tiêu một
cách hiệu quả, dù là các tin tức nóng sốt hay tường thuật về một cuộc biểu
tình.
Vì tính chất nửa ẩn danh của Facebook, khó có thể biết được
chính xác ai đang vận hành những tài khoản đang tổ chức các cuộc tấn công. Ban
Tuyên giáo của Việt Nam sử dụng hàng nghìn "dư luận viên" có nhiệm vụ
gây tác động có lợi cho chính phủ trong môi trường mạng, nhưng nhiều người can
dự trong các cuộc tấn công này cho biết họ chỉ là những người ủng hộ chính phủ.
Khi được trang mạng The Verge tiếp xúc, một người cho biết mình không làm việc
cho chính phủ, nhưng "tôi bảo vệ họ mà không nhận bất kỳ lợi ích hay tiền
bạc gì". Hậu quả là rất khó để chứng minh với Facebook rằng cuộc tấn công
là một chiến dịch do chính phủ tài trợ chứ không phải chỉ là một “cuộc chiến
trên mạng” tầm thường giữa hai bên.
"Đây là một cuộc đấu tranh cho dân chủ tại Việt
Nam"
Sự việc đã đưa đến việc nhiều người, đặc biệt là những
nhà hoạt động mạng, phải đặt câu hỏi về cách giải quyết của Facebook. "Tôi
cho rằng các công ty không kiểm soát nội dung," Jillian C. York, giám đốc
Electronic Frontier Foundation, nói. "Nhưng nếu có, họ cần phải rõ ràng
trong các quy định của họ, và tôi không nghĩ là họ có lý do gì để báo cáo các
thành phần chính trị đối lập." Đồng thời, địa vị toàn cầu của Facebook có
nghĩa là họ phải có một bộ quy tắc cho các hoạt động của mình trên khắp thế giới.
Ở các nước khác, các quy định của họ bị chỉ trích là hạn chế nội dung không đủ,
như khi các nhóm như ISIS cố gắng sử dụng Facebook như một nền tảng công nghệ để
truyền bá thông điệp của họ.
Ở các nước như Việt Nam, cũng có một nguy cơ có thật là nếu
đứng về phía đối lập với chính quyền thì sẽ gây nguy hiểm đến tất cả khả năng
hoạt động của Facebook. Ở đất nước này, hơn hai phần ba dân số - tổng cộng đến
25 triệu người - sử dụng dịch vụ, nhưng đến năm 2011, Facebook phải đối mặt với
một cuộc ngăn chặn trên cả nước ở Việt Nam vì nỗi lo sợ sự lan truyền các ý kiến
bất mãn, và cũng dễ thấy sự ngăn chặn ấy sẽ ngừng nếu chế độ thay đổi quan điểm.
Hiện tại, căn cứ vào các hiển thị cập nhật trên Facebook, nhiều nhà hoạt động
đã bị truy tố về tội "lạm dụng tự do dân chủ" và có khuynh hướng là bất
cứ điều gì được đăng trên các trang mạng đều có thể nhanh chóng trở thành bằng
chứng kết tội. "Ở Việt Nam, có một câu nói," Trang cho biết,
"chúng ta có tự do ngôn luận nhưng chúng ta không có tự do sau ngôn luận".
Những rắc rối này vẫn không khiến Trang phẫn nộ với
Facebook. Cô nói rằng: "Nếu không có Facebook, có lẽ sẽ không có các nhóm
bất đồng chính kiến ở Việt Nam." Nhưng trong suy nghĩ, cô cũng có một vài
đề nghị thay đổi cụ thể: Hãy xem xét kỹ hơn về quy trình báo cáo lạm dụng, đòi
hỏi danh tính nguồn gốc nhiều hơn đối với những người sử dụng chính sách báo
cáo, và có hình phạt cho bất cứ ai thực hiện những báo cáo sai sự thật. Đấy là
những thay đổi đơn giản, nhưng khi dàn trải ra trên một tỷ người sử dụng, chúng
sẽ có ảnh hưởng rất lớn. Với nhiều tự do hơn cho cả các nhà hoạt động lẫn những
nhóm thù địch với họ, Facebook sẽ là một mớ hỗn độn. Câu hỏi lớn hơn là liệu ba
năm sau cuộc cách mạng Mùa Xuân Ả Rập, Facebook có sẵn sàng nới lỏng các hạn chế
của mình, và liệu các blogger dễ bị tổn thương có còn tồn tại được chăng nếu FB
không thực hiện được điều ấy.
"Tôi chỉ muốn Facebook giúp đỡ họ", Trang nói.
"Đây là một cuộc đấu tranh cho dân chủ tại Việt Nam".
Nguồn ảnh: The Quiltoonist
