- Phạm Đoan Trang - Nguyễn Anh Tuấn - Trịnh Hữu Long
Tóm
tắt vụ “Bộ 4T vs. báo Người Cao Tuổi”
Thứ hai, ngày 9/2/2015, Bộ Thông tin Truyền thông (sau
đây gọi tắt là Bộ 4T) tổ chức họp báo đấu tố báo Người Cao Tuổi, tiến hành xử
phạt hành chính, thu hồi giấy phép của phiên bản điện tử của báo, thu hồi thẻ
nhà báo của Tổng Biên tập Kim Quốc Hoa, đề nghị cách chức ông Hoa, và chuyển hồ
sơ vụ việc sang Cơ quan An ninh Điều tra Bộ Công an.
Sau đó, thứ ba, 10/2, theo một nguồn tin riêng, Ban Tuyên
giáo đã chỉ thị cho các báo không được đưa tin “ngược chiều” về vụ việc của báo
Người Cao Tuổi. Và có lẽ đó là lý do khiến các bài báo ủng hộ Người Cao Tuổi
nói chung và ông Kim Quốc Hoa nói riêng không còn trên báo chí chính thống.
Ngay cả các bình luận (comment) của độc giả bày tỏ sự ủng hộ đối với ông Kim Quốc
Hoa cũng biến mất dưới mỗi bài báo được đăng tải.
Chỉ đạo báo chí xong, từ thứ tư, 11/2, cơ quan chức năng
bắt đầu xử lý Người Cao Tuổi. Tổng Biên tập Kim Quốc Hoa phải làm việc với công
an, cùng lúc đó, hai tờ báo của Bộ 4T là VietNamNet và Info.net tích cực đăng hàng
loạt bài viết ủng hộ Bộ nhà: “Việc thanh tra báo Người Cao Tuổi là đúng quy định”,
“Tướng quân đội nói về xử lý sai phạm báo Người Cao Tuổi”, “Làm báo như Người
Cao Tuổi không sai mới lạ”, “Người Cao Tuổi sai phạm, chủ quản ở đâu”… Chắc rằng
chuỗi bài này chưa dừng lại, khi mà Bộ 4T tuyên bố “sẽ cứng rắn hơn nếu báo Người
Cao Tuổi gây phức tạp tình hình”.
Một mặt không cho báo chí đưa tin “ngược chiều” với mình,
mặt khác vẫn chỉ trích và kết tội một tờ báo nhỏ, giới chức quản lý ở Việt Nam
đã thể hiện một thái độ rất không đẹp. Tuy nhiên, chưa bàn tới lối hành xử đó,
thì cung cách phát ngôn của Bộ 4T cũng đã cho thấy nhiều bất cập trong tư duy
và năng lực của một đội ngũ được nắm quyền quản lý giới truyền thông.
Nhà báo Kim Quốc Hoa, Tổng Biên tập báo Người Cao Tuổi.
Nguồn ảnh: báo Pháp luật (tháng 4/2014)
Đôi
co với một tờ báo
Ngày 12/2/2015, VietNamNet đăng bài “Làm báo như Người
Cao Tuổi không sai mới lạ”, phỏng vấn Phó cục trưởng Cục Báo chí Lưu Đình Phúc
– Trưởng đoàn Thanh tra của Bộ 4T. Bài phỏng vấn được đăng trên trang chủ, với
nhiều thông tin được nhấn mạnh, như các phát biểu của ông Phúc kết tội báo Người
Cao Tuổi khoác danh nghĩa chống tham nhũng để “tham nhũng, tiêu cực”.
Mặc dù vậy, quá nửa bài báo vẫn chỉ là những ý kiến của
ông Phúc loanh quanh về trình tự, thủ tục của quá trình thanh tra – mà theo đó
thì giữa những thông tin mà ông đưa ra và ba bài viết của báo Người Cao Tuổi có
một số điểm không thống nhất. Chẳng hạn như ông bảo, “tổng số thời gian thanh
tra tại báo Người Cao Tuổi… là 45 ngày làm việc… không phải là 64 ngày làm việc
như nội dung bài viết trên báo Người Cao Tuổi đã nêu”.
Trước đó, báo Người Cao Tuổi đã có ba bài viết chỉ ra rằng
Đoàn Thanh tra của Bộ 4T có nhiều sai phạm, nhiều điểm trái pháp luật – Luật
Thanh tra, Luật Báo chí, Luật Khiếu nại, v.v. Báo chỉ ra đầy đủ các điểm vi phạm,
hoặc nói rõ rằng các bài viết “sai phạm” mà Thanh tra nêu ra thì đến nay đều đã
quá thời hiệu, mà báo chưa từng nhận được đơn thư khiếu nại nào của các cá nhân
và tổ chức liên quan. Song, ông Cục phó Lưu Đình Phúc không bàn cụ thể đến một
điểm nào trong những điểm Người Cao Tuổi đã nêu.
Ông Phúc cũng lờ đi chi tiết quan trọng, là ngày 31/1, Đoàn
Thanh tra của ông mới làm việc với Tổng Biên tập Kim Quốc Hoa để trao đổi
về nội dung thanh tra, mà lại đòi phải có giải trình về trên 52 nội dung “chậm
nhất là ngày 3/2/2014”. Bản thân báo Người Cao Tuổi cũng đã có công văn (số
32/CV-BNCT) ngày 4/2 gửi Đoàn Thanh tra kiến nghị cần thời gian giải trình.
Bộ 4T chơi khó như vậy, có khác nào mụ dì ghẻ trộn đỗ với
gạo, bắt cô Tấm nhặt xong hết mới được đi chơi?
Vậy nhưng ông Lưu Đình Phúc lờ chuyện đó đi, ông bảo “hết
thời hạn, Người Cao Tuổi không gửi báo cáo giải trình theo yêu cầu”, rồi ông
suy đoán: “Có thể thấy báo đã không hợp tác với Đoàn Thanh tra, cố tình kéo dài
thời gian giải trình…”.
Đôi co với báo Người Cao Tuổi ở một số chi tiết và tránh
né, tảng lờ nhiều chuyện khác, đó là lối hành xử không nên có ở một quan chức
(“quan báo”) đối với dân.
Loanh quanh hết nửa bài rồi vị đại diện Bộ 4T bắt đầu dùng
chiêu ngụy biện “đánh vào tình cảm” khi ông quay sang răn báo chí: “Chống tham
nhũng phải khách quan, trung thực”, “phải đưa tin có trách nhiệm”, “nâng cao ý
thức công dân”, v.v.
Phàm là ngụy biện đánh vào tình cảm của số đông thì các nội
dung nghe đều bùi tai và thuyết phục cả. Có điều, trong trường hợp này, phát
biểu của ông Lưu Đình Phúc chỉ cho thấy nhận thức về pháp luật và quản trị của
ít nhất là một bộ phận quan chức, công chức Việt Nam còn nhiều bất cập.
Cần
tìm hiểu thêm về hành chính
Trên nguyên tắc, trong mỗi nền hành chính, đều có những
cơ quan thanh tra thực hiện chức năng kiểm soát nội bộ ngành, ví dụ Bộ Thông
tin Truyền thông có thể có thanh tra làm nhiệm vụ giám sát, kiểm tra việc chấp
hành pháp luật của Bộ. Ở Việt Nam, do Bộ 4T còn được hưởng đặc quyền “quản lý
báo chí”, nên thanh tra Bộ nghiễm nhiên nắm thêm quyền sinh quyền sát với giới
truyền thông.
Dù vậy, cần phải hiểu rằng đây chính là điểm mấu chốt dẫn
đến khả năng hành pháp lạm quyền, cửa quyền. Để tránh vấn nạn đó, chỉ có một
cách là tư pháp phải độc lập và có quyền lực ngang bằng hai nhánh hành pháp, lập
pháp.
Nói đơn giản là, hành pháp - ở đây là Bộ 4T - có thể
thanh tra báo chí, nhưng chỉ dừng lại ở đó mà thôi, muốn xử phạt báo chí thì họ
phải chuyển hồ sơ vụ việc sang bên tư pháp - ở đây là tòa án. Ngoài ra, Bộ 4T
có quyền thanh tra báo chí, song cơ quan báo chí lại cũng có quyền không chấp
hành và quyền khởi kiện Bộ ra tòa. Người Cao Tuổi không nhất thiết phải tuân thủ mọi
hình thức xử phạt của Bộ (thu hồi giấy phép báo điện tử, tước thẻ nhà báo hay
cách chức tổng biên tập); họ có thể đâm đơn kiện Bộ 4T, kết quả thế nào sẽ do
tòa án quyết định.
Tiếc rằng đó chỉ là nguyên tắc, còn trên thực tế ở Việt
Nam, do nhánh hành pháp quá mạnh nên mới có thể làm càn: xử phạt hành
chính, thu hồi tên miền báo điện tử, rút thẻ nhà báo của tổng biên tập Kim Quốc
Hoa. Bộ 4T đã hành xử chẳng khác nào một vị quan tòa lộng quyền khi vừa đưa ra kết luận buộc
tội Người Cao Tuổi, vừa thi hành án luôn.
Chưa kể, công chức của Bộ còn răn dạy báo chí tác nghiệp phải thế này, thế kia: “Tôi cho rằng, khi đã cho đăng bài viết thì Tổng biên tập
phải có đủ tài liệu, căn cứ, chứ không có tài liệu gì trong tay, phóng viên các
tỉnh gửi bài về cho đăng ngay là không ổn. Cũng ở báo này, khi thanh tra chúng
tôi còn phát hiện, báo nhận bài của bạn đọc qua email, cho đăng ghi là nhóm
phóng viên điều tra. Khi bị khiếu nại, báo trả lời bằng văn bản là không phải của
phóng viên viết, đó là của bạn đọc gửi tới. Làm báo như vậy thì không sai mới
là lạ!”.
Ông Lưu Đình Phúc đã không ý thức được một điều đơn giản,
rằng: Tác nghiệp báo chí là công việc nội bộ của một tòa soạn, không ai có quyền
yêu cầu họ giải trình. Tòa soạn chịu trách nhiệm trước dư luận về các thông tin
họ đăng tải. Nếu báo đưa tin sai, ảnh hưởng đến cá nhân, tổ chức nào thì cá
nhân, tổ chức đó mới là người có thẩm quyền kiện tòa soạn ra tòa dân sự để giải
quyết việc riêng của họ với nhau. Ở đây, không có khía cạnh nào mà Bộ 4T hay bất
kỳ cơ quan hành pháp nào khác có thể tham gia.
Không
được hình sự hóa hoạt động báo chí!
Việc chuyển hồ sơ vụ việc sang Cơ quan An ninh Điều tra
thuộc Bộ Công an, và sau đó khởi tố báo Người Cao Tuổi theo Điều 258 Bộ luật
Hình sự, là hành động hình sự hóa những hoạt động báo chí thuần túy dân sự. Đây
là một biểu hiện của xã hội công an trị. Trong khi đó, nguyên tắc đơn giản và
phổ cấp ở các nền luật pháp trên thế giới là: Không hình sự hóa các vi phạm của
báo chí; ai bị hại thì người đó kiện cơ quan báo chí, chứ đó không phải việc của
một bộ có tên là Bộ 4T.
Người Cao Tuổi ghi tên tác giả là “nhóm phóng viên” hay
“nhóm bạn đọc” thì đó cũng chỉ là vấn đề nghiệp vụ chỉ của tờ báo mà thôi. Một
anh công chức ở Bộ 4T không có thẩm quyền phán xét nghiệp vụ của báo, nhất là
khi chưa có phóng viên hay bạn đọc nào cảm thấy bị xâm hại lợi ích.
Và cuối cùng, về Điều 258 Bộ luật Hình sự: Nếu điều luật
này nhằm chống lại việc “xâm hại lợi ích nhà nước”, thì điều tối thiểu khi vận
dụng nó là phải nêu rõ nhà nước ở đây là ai, cơ quan nào cảm thấy họ bị
hại, địa chỉ giao dịch ở đâu, bị hại như thế nào? Không thể nói
chung chung là “nhà nước” – một thực thể không tên tuổi, không địa chỉ.
Nếu những thông tin mà báo Người Cao Tuổi đưa ra ảnh hưởng
đến lợi ích của nhà nước thì chỉ duy nhất Chủ tịch nước mới có quyền phát ngôn
lợi ích đó là gì và bị ảnh hưởng tới đâu. Nếu “nhà nước” thấy thông tin đó ảnh
hưởng tới lợi ích của mình thì phải kiện báo Người Cao Tuổi ra tòa dân sự để
tranh cãi đúng sai. Còn hình sự hóa vụ việc và dùng sức mạnh cưỡng chế chỉ là
cách phản ứng của những người đuối lý và ưa bạo lực.
